جمجمه طبیعی انسان دارای 2 مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) است که جمجمه را به استخوان فک پایین متصل می‌کند و به دهان اجازه باز و بسته‌شدن می‌دهد. TMJ یک مفصل لغزنده است که توسط بافت همبند فیبری پوشانده شده است و در داخل یک کپسول فیبری قرار گرفته است. اختلال مفصل گیجگاهی فکی مربوط به این مفصل است.

اختلال مفصل گیجگاهی فکی چیست؟

اصطلاح اختلال مفصل گیجگاهی فکی یک اصطلاح کلی برای گروهی از مشکلات اسکلتی‌ عضلانی و عصبی‌ عضلانی است که مفصل گیجگاهی فکی، ماهیچه‌های جونده و تمام ساختارهای مرتبط را درگیر می‌کند.

اختلالات گیجگاهی فکی معمولاً منشأ چندعاملی دارند، اما بیشتر آنها به مشکلات ماهیچه‌های جونده و رباط‌های مفصل گیجگاهی فکی یا اختلالات داخلی در خود مفاصل مربوط می‌شوند. حرکت بیش از حد مفاصل نیز می‌تواند به ایجاد این عارضه کمک کند.

اختلال مفصل گیجگاهی فکی در چه صورتی به وجود می‌آید؟

این بیماری 15 تا 20 درصد از افراد بالغ را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و بیشترین بروز آن در سنین 20 تا 40 سالگی است. این عارضه در زنان شایع‌تر است. اختلال مفصل گیجگاهی فکی چند‌عاملی است و شامل دلایل زیستی، محیطی، اجتماعی، عاطفی و شناختی می‌شود.

موارد زیر از علل رایج این عارضه محسوب می‌شوند:

• فرسایش دیسک و یا خارج‌شدن آن از موقعیت صحیح
• جراحی مانند ایمپلنت دندان
• آسیب دیدن غضروف مفصل در اثر آرتریت یا ضربه
• عاداتی مانند دندان قروچه
• ساییدن یا فشردن دندان‌ها در هنگام خواب
• برخی از بیماری‌های خودایمنی
• عفونت

برخی از مطالعات نشان می‌دهند که اختلال مفصل گیجگاهی فکی ممکن است با هورمون‌های زنانه در ارتباط باشد. به‌همین دلیل نیز اختلال در زنان بیشتر است.

علائم بیماری مفصل گیجگاهی فکی چیست؟

این بیماری علائم و نشانه‌های زیادی دارد. چون بسیاری از این نشانه‌ها با علائم سایر بیماری‌ها مشترک هستند، تشخیص اختلالات TMJ اغلب سخت است. اما دندانپزشک و پزشک متخصص می‌تواند با گرفتن تاریخچه کامل پزشکی و دندانپزشکی، انجام معاینه بالینی و گرفتن عکس اشعه ایکس، این عارضه را تشخیص دهد.

برخی از شایع‌ترین علائم بیماری مفصل گیجگاهی فکی عبارتند از:

• سردرد (اغلب شبیه میگرن)، گوش‌درد و درد و فشار در پشت چشم
• صدای کلیک یا تق‌تق، هنگام باز یا بسته‌کردن دهان
• درد هنگام خمیازه کشیدن، بازکردن زیاد دهان یا جویدن
• گیر کردن، قفل‌شدن یا در رفتن مکرر فک
• حساسیت عضلات فک
• تغییر ناگهانی در نحوه قرار گرفتن دندان‌های بالا و پایین روی هم

با توجه به این‌که درد، صداکردن و حرکت محدود، از جمله مهمترین علائم بیماری مفصل گیجگاهی فکی هستند، در ادامه مقداری بیشتر به این سه نشانه می‌پردازیم.

درد

یکی از واضح‌ترین علائم اختلال مفصل گیجگاهی فکی، درد فک است که هنگام حرکت و یا باز و بسته‌شدن دهان ایجاد می‌شود. با این حال، همان‌طور که گفتیم، دردهای دیگری هم ممکن است با اختلال TMJ مرتبط باشند.

این درد‌ها عبارتند از سردرد، میگرن، گردن ‌درد یا درد پشت، گوش درد یا درد اطراف گوش که به گونه‌ها گسترش می‌یابد.

اگر درد در نزدیکی فک نباشد، پزشک اغلب قبل از تشخیص اختلال TMJ به دنبال دلایل دیگر می‌گردد.

صدا

یک علامت رایج اما اغلب بدون درد، صدای غیرعادی مانند تق‌تق، کلیک، یا حتی ساییده‌شدن است که می‌تواند هنگام غذاخوردن، صحبت‌کردن یا حتی بازکردن دهان رخ دهد.

با این حال، صداهایی که هنگام حرکت فک ایجاد می‌شود همیشه از علائم اختلالات TMJ نیستند. این صداها بسیار رایج هستند و تنها زمانی که همراه با درد یا حرکت محدود فک باشند، ممکن است به مشاوره پزشکی نیاز داشته باشد.

وزوز، زنگ یا بی‌حسی در گوش هم می‌تواند علاوه بر گوش‌درد رخ دهد. این علائم می‌تواند با اختلالات TMJ نیز همراه باشد.

حرکت محدود

حرکات محدود که مانع از باز‌شدن کامل دهان یا حرکت فک در جهات خاص می‌شود، می‌تواند باعث مشکلات شدید در زندگی روزمره شود.

روش‌های تشخیص اختلال مفصل گیجگاهی فکی

اگر جراح فک و صورت و یا دندانپزشک در بهترین کلینیک دندانپزشکی تهران به اختلال مفصل گیجگاهی مشکوک شود، یک ارزیابی پزشکی دقیق انجام می‌دهد که  ممکن است شامل موارد زیر باشد:

معاینه فیزیکی

ابتدا پزشک یک شرح حال کامل می‌گیرد. معاینه باید شامل ارزیابی وضعیت مفصل بیمار (موقعیت فک، زبان و گردن) باشد. لمس TMJ برای ارزیابی تورم، اسپاسم عضلانی و سفتی یا حرکت بیش از حد لازم است. ارزیابی دامنه و کیفیت حرکت فک و گردن، به ویژه توجه به هرگونه انحراف نیز یکی دیگر از معاینات فیزیکی برای تشخیص این اختلال است.

همچنین، پزشک علائم دندان قروچه در خواب را بررسی می‌کند. علائم، عبارتند از بیدار‌شدن با دندان‌های به هم فشرده، بیدار‌شدن با درد عضلانی یا سردرد یا فرورفتگی زبان و گونه‌ها به سمت داخل.

اشعه ایکس پانورکس

اشعه ایکس پانورکس برای بررسی دندان‌ها و استخوان فک استفاده می‌شود.

اسکن توموگرافی کامپیوتری ((CT

سی تی اسکن (CT Scan) برای ارائه تصاویر دقیق از استخوان‌های درگیر در مفصل انجام می‌شود.

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای ارزیابی مشکلات احتمالی دیسک مفصل و بافت نرم یا عضلات اطراف انجام می‌شود.

روش‌های درمان خانگی

علائم TMD معمولاً بدون درمان از بین می‌روند. با این حال، روش‌های درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی  خانگی معمول هم اغلب می‌تواند درد فک را تسکین دهد.

کارهایی که می‌توانید برای کاهش درد در خانه انجام دهید شامل موارد زیر هستند:

• خوردن غذاهای نرم برای استراحت‌‌دادن به فک
• عدم مصرف غذاهای سفت مثل ته‌دیگ، بادام و یا آبنبات
• استفاده از داروهایی مانند ایبوپروفن
• قراردادن کیسه یخ یا یک پد آب گرم روی نواحی دردناک (این کار باید چندین بار در روز و هر بار به مدت 15 دقیقه انجام شود.)
• پیداکردن راه‌هایی برای کاهش استرس، مانند ورزش‌کردن و مدیتیشن
• استفاده از محافظ دندان برای جلوگیری از دندان‌قروچه یا فشار‌دادن زیاد فک
• باز نکردن بیش از حد دهان
• ماساژ آهسته قسمت‌های دردناک
• به‌کار بردن ورزش‌های خاصی که برای اختلال مفصل گیجگاهی طراحی شده‌اند. (با این حال، بهتر است این ورزش‌ها را تحت نظر فیزیوتراپ انجام دهید.)

دیگر روش‌های درمانی

علاوه بر درمان‌های خانگی، روش‌های پزشکی نیز برای درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی و یا کنترل این عارضه وجود دارد. این روش‌ها به شرح زیر هستند:

آتل

اسپلینت (Splints) که به آن bite plates نیز می‌گویند، می‌تواند برای کاهش درد TMD مفید باشند. اسپلینت‌ها قطعات پلاستیکی شفافی هستند که بین دندان‌های بالا و پایین قرار می‌گیرند. آنها می‌توانند به کاهش دندان‌قروچه و انقباض کمک کنند.

فزیوتراپی

یکی دیگر از روشهای درمانی مرسوم است که برای برطرف‌کردن و تسکین درد ناشی از اختلال مفصل گیجگاهی کاربرد دارد. فیزیوتراپ‌ها علاوه بر انجام اقدامات و ماساژهای خاص بر روی فک، ورزش‌های خاصی را برای درمان این عارضه تجویز می‌کنند که با کاهش تنش عضلات درد را تسکین دهند.

جراحی

به ندرت برای درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی مورد نیاز است و معمولاً به اصلاح مشکلات آناتومیک یا دیسک اختصاص دارد. گزینه‌های جراحی شامل آرتروسنتز (Arthrocentesis)، آرتروسکوپی (arthroscopy) و جراحی مفصل باز است.

آرتروسنتز

یک درمان با تهاجم محدود است و شامل قرار‌دادن سوزن‌های کوچک در فضاهای مفصلی و شستن مفصل است. این روش زمانی استفاده می‌شود که احتمال رسوب دارو و سایر مواد در مفصل وجود دارد. آرتروسنتز همچنین، می‌تواند عوامل التهابی را حذف کند.

آرتروسکوپی

به جراح فک و صورت شما این امکان را می‌دهد تا با استفاده از دوربینی که از طریق برش‌های کوچک در پوست شما وارد شده است، داخل مفصل شما را ببیند. جراح می‌تواند مشکلاتی مانند پارگی غضروف و آسیب به سطح مفصل را تشخیص دهد. او ممکن است بتواند برخی از مشکلات را با جراحی برطرف کند.

جراحی باز مفصل

شامل برشی روی مفصل است و معمولاً برای بیمارانی که دارای اختلال شدیدی در مفصل گیجگاهی خود هستند استفاده می‌شود. این اختلالات شدید شامل موارد زیر است:

• رشد بیش از حد بافت یا استخوان که مانع حرکت یا عملکرد صحیح مفصل می‌شود.
• ادغام بافت مفصلی، غضروف یا استخوان (آنکیلوز).
• عدم توانایی پزشک در رسیدن به مفصل با استفاده از روش آرتروسکوپی.
• آسیب‌دیدن شدید دیسک یا تغییرات شدید استخوانی.