اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD)، یکی از شایع‌ترین اختلالات مغزی در کودکان است که می‌تواند تا بزرگسالی ادامه یابد. متاسفانه بیش فعالی کودکان باعث بروز ترکیبی از مشکلات مداوم، مانند مشکل در حفظ توجه و تمرکز، فعالیت زیاد و غیرقابل کنترل و رفتارهای تکانشی می‌شود.

به‌همین‌دلیل، اغلب کودکان مبتلا به آن با اعتماد‌به‌نفس پایین، ضعف در برقراری روابط اجتماعی و عملکرد ضعیف در مدرسه دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

اگرچه هنوز درمان مشخصی برای آن یافت نشده است، اما با دارودرمانی و مداخلات رفتاری می‌توان کمک زیادی به بهبود علائم کرد.

اختلال بیش فعالی کودکان چیست؟

بیش فعالی کودکان یک اختلال عصبی رشدی که معمولاً قبل از هفت سالگی ظاهر می‌شود. طبیعی است که این کودکان گهگاه انجام تکالیف خود را فراموش کنند، در طول کلاس درس تمرکز نداشته باشند، بدون فکر کردن عمل کنند یا سر میز غذا بی‌قرار شوند. اما نافرمانی نیز می‌تواند از علائم بیش فعالی در کودکان باشند.

گاهی اوقات به این کودکان برچسب‌های بدی می‌زنند. درحالی‌که اگر اختلال آنها خیلی زود توسط روانپزشک تشخیص داده و درمان شود، این مشکلات قابل حل هستند.

آیا بیش فعالی کودکان خطرناک است؟

تکانشگری و بی‌توجهی به‌عنوان بارزترین علائم بیش فعالی در کودکان، ممکن است باعث شوند که کودک به‌گونه‌ای رفتار کند که سلامت او را به خطر بیافتد. همچنین می‌توانند منجر به آسیب یا بیماری کودک شوند.

به‌همین‌دلیل، زندگی با یک کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی خسته‌کننده و طاقت‌فرسا است. با این وجود، به‌عنوان والدین کارهای زیادی وجود دارد که می‌توانید برای کمک به کنترل علائم، غلبه بر چالش‌های روزانه و ایجاد آرامش بیشتر در خانواده انجام دهید

علائم بیش فعالی در کودکان

تمایز بین علائم بیش فعالی و رفتار طبیعی کودکان کمی دشوار است. برخلاف دیدگاه عموم مردم که هر کودک بازیگوش و غیرقابل کنترل، بیش فعال است؛ برخی از کودکان مبتلا به بیش فعالی خیلی ساکت می‌نشینند و حواسشان اصلاً به اطرافیان نیست. برخی تمرکز بیش‌ازحد روی یک کار دارند و نمی‌توانند همزمان کار دیگری انجام دهند. بقیه نیز فقط کمی بی‌توجه هستند، اما بیش‌ازحد تحریک و رفتارهای تکانشی دارند.

از این رو، علائم بیش فعالی در کودکان در سه گروه زیر طبقه‌بندی می‎شوند:

• صرفا بی‌توجهی، بدون فعالیت زیاد و رفتارهای تکانشی
• فعالیت زیاد و رفتارهای عجولانه با وجود تمرکز و توجه
• بی‌توجهی، فعالیت زیاد و رفتارهای عجولانه

معمولاً علائم اصلی با افزایش سن کودک برجسته‌تر می‌شوند. به‌طوری‌که:

• کودکان زیر 2 سال با گریه زیاد و بی‌قراری، تحرک زیاد، بی‌توجهی به صحبت اطرافیان و اختلال خواب مشکل خود را نشان می‌دهند.
• کودکان 2 تا 4 سال با پرخوری، پرحرفی، قطع صحبت دیگران و آسیب فیزیکی به خود یا دیگران اختلال خود را بروز می‌دهند.
• کودکان 4 تا 6 سال با عدم تمرکز، مشکل در یک‌جا نشستن، پرخاشگری، ناراحتی زیاد از شکست خوردن و عدم توانایی در تکمیل وظایف، مشکل خود را نشان می‌دهند.
• کودکان بالای 6 سال با مشاجره زیاد با همسالان و والدین، عدم تمرکز هنگام درس خواندن، گم کردن مداوم وسایل شخصی، حرف زدن بی‌وقفه و فعالیت حرکتی زیاد اختلال خود را بروز می‌دهند.

علت بروز بیش فعالی در کودکان چیست؟

علت دقیق بروز بیش فعالی کودکان مشخص نیست، اما محققان معتقدند که ژنتیک نقش زیادی دارد. کودکان مبتلا به این اختلال سطح کمی از ماده شیمیایی دوپامین در مغز خود دارند.

همچنین میزان متابولیسم در بخش‌هایی از مغز آنها که مربوط به توجه، قضاوت اجتماعی و کنترل حرکت است، کمتر است. اخیراً مشخص شده است که عوامل زیر خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند:

• وجود سابقه خانوادگی بیش فعالی یا سایر اختلالات سلامت روان
• قرار گرفتن مادر یا کودک در معرض سموم محیطی مانند سرب
• مصرف الکل یا سیگار در دوران بارداری
• زایمان زودرس

نحوه تشخیص بیش فعالی در کودکان و نوجوانان چگونه است؟

برای تشخیص، ابتدا پزشک به علائم بیش فعالی در کودکان توجه می‌کند و سپس سوالاتی از والدین می‌پرسد.

در مرحله بعد ممکن است برای بررسی دقیق‌تر آزمایشات عصبی مانند نوار مغزی و تست سلامت روان انجام دهد.

اصولاً تست سلامت روان براساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5 که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است، تنظیم می‌شود.

راه‌های کنترل و درمان بیش فعالی کودکان

پزشک براساس علائم، سن، وضعیت سلامتی کودک و شدت اختلال او، به سراغ یک یا چند مورد از روش‌های درمانی زیر می‌رود.

دارودرمانی

در حال حاضر داروهای محرک روانی، رایج‌ترین داروهایی هستند که برای بهبود علائم بیش فعالی کودکان تجویز می‌شوند. زیرا به تعادل مواد شیمیایی در مغز و بهبود تمرکز کمک می‌کنند.

در کنار این داروها ممکن است پزشک برای دریافت نتایج بهتر داروهای غیرمحرک نیز تجویز کند.

به هیچ وجه نباید به کودکان و فرزندان خود بدون نظر پزشک دارویی بدهید. میزان و نوع مصرف هم باید دقیقاً توسط پزشک معالج تعیین شود و از زیاد و کم کردن داروی کودک خود به شدت بپرهیزید!

رفتاردرمانی

طبق تجربه، رفتاردرمانی و مشاوره روانی کمک زیادی به بهبود علائم بیش فعالی کودکان می‌کنند. زیرا اغلب این کودکان از اضطراب یا افسردگی رنج می‌برند. نمونه‌هایی از این روش درمانی عبارتند از:

• رفتاردرمانی: به کمک آن معلمان و والدین می‌توانند استراتژی‌های لازم را برای رویارویی با موقعیت‌های دشوار بیاموزند.
• آموزش مهارت‌های اجتماعی: می‌تواند به کودک کمک کند تا رفتارهای اجتماعی مناسب را بیاموزد.
• آموزش مهارت‌های فرزندپروری: می‌تواند به والدین کمک کند تا رفتارهای غیرطبیعی فرزند خود را به شکلی صحیح هدایت کنند.
• روان‌درمانی: به کودک آموزش می‌دهد تا در مورد مسائلی که او را آزار می‌دهد، صحبت کند. همچنین الگوهای رفتاری منفی خود را بررسی کند و راه‌های مقابله با علائم خود را بیاموزد.
• خانواده‌درمانی: می‌تواند به والدین و سایر فرزندان خانواده کمک کند تا با علائم کودک مبتلا به بیش فعالی بهتر کنار بیایند.

قابل ذکر است که این خدمات اغلب توسط روانپزشک، روانشناس، مددکار اجتماعی یا سایر متخصصان سلامت روان ارائه می‌شوند.

چه زمانی باید کودک را نزد پزشک برد؟

اگر فقط چند علامت را مشاهده کردید یا علائم فقط در برخی شرایط ظاهر شدند، احتمال بیش فعالی وجود ندارد. اما اگر کودک شما تعداد زیادی از علائم بیش فعالی را در همه موقعیت‌ها (مانند خانه و مدرسه) نشان می‌دهد؛ وقت آن است که نگاه دقیق‌تری به وضعیت او داشته باشید و به روانپزشک مراجعه کنید.