روش‌های تشخیص بیماری‌ها روزبه‌روز پیشرفته‌تر می‌شود تا افراد سریعتر با بیماری خود آشنا شوند و روند درمان را آغاز کنند. اسکن هسته ای روشی ایمن، کم خطر و قابل اطمینان است که تصاویر بسیار دقیق و واضحی از اندام‌ها و بافت‌های داخلی بدن ارائه می‌دهد.

با کمک این روش‌ می‌توان به وجود بیماری‌هایی همچون سرطان، اختلالات کلیوی، قلب، مغز، کبد، ریه و بسیاری از موارد دیگر پی برد.

اسکن هسته ای چیست؟

در تصویربرداری پزشکی هسته ای ماده رادیودارو برای دریافت تصاویر بهتر از بافت‌ها و اندام‌های داخلی به فرد تزریق می‌شود. سپس، با کمک دوربین گاما و اشعه ایکس تصاویری دقیقی از بدن ارائه خواهد شد. تصاویر دریافتی از اسکن هسته ای سه بعدی هستند و براساس شیمی بدن تهیه می‌شوند. به‌همین دلیل، کاربردی‌تر از تصاویر روش‌های دیگر هستند.

تصویربرداری پزشکی هسته ای یکی از بهترین روش‌هایی است که به تشخیص دقیق و سریعتر بیماری‌ها کمک می‌کند.

عموم مردم تصور می‌کنند که اسکن هسته ای روشی خطرناک محسوب می‌شود اما برخلاف این باور، در اسکن مقدار کمی تشعشع وجود دارد که به فرد آسیبی وارد نمی‌سازد. بنابراین، تصویربرداری پزشکی هسته‌ای را می‌توان روشی ایمن و کم‌خطر برشمرد که در شناسایی زودهنگام بیماری‌ها موثر است.

ناگفته نماند که این اسکن برای برخی از افراد از جمله زنان باردار و شیرده ممکن است با خطراتی روبرو باشد؛ بنابراین، برای جلوگیری از مشکلات احتمالی این آزمایش حتماً باید با نظر پزشک انجام شود. 

کاربردهای تصویربرداری پزشکی هسته ای

کاربردهای اسکن پزشکی هسته ای بسیار گسترده‌ است. تاجایی‌که از آن برای تشخیص بیماری‌های مختلفی استفاده می‌شود. برخی از مهم‌ترین موارد کاربرد اسکن هسته‌ ای عبارتند از تشخیص:

• بیماری‌های قلبی و عروقی
• اختلال خون
• اختلالات تیروئید از جمله کم کاری تیروئید
• مشکلات کیسه صفرا
• بیماری‌های ریوی
• عفونت استخوان یا شکستگی
• مشکلات کلیوی
• انواع سرطان
• تومورهای بدخیم و خوش خیم
• اختلالات مغزی

اسکن هسته ای برای تشخیص سرطان چه کمکی می‌کند؟

در اسکن پزشکی هسته ای به بدن فرد، ماده رادیودارو تزریق می‌شود؛ این ماده با تولید انرژی از اندام‌های داخلی به انتشار تصاویر تومورهای سرطانی کمک می‌کند. با توجه به نوع اسکن، تومورهای موجود در بدن بیمار به‌شکل نقطه که سلول‌های را جذب یا دفع می‌کند نشان داده می‌شود.

ذکر این نکته ضروری است که این روش برای تشخیص تومورهای کوچک کاربرد مناسبی ندارد. نکته دیگر آنکه اسکن هسته‌ای نمی‌تواند خوش‌خیم با بدخیم بودن تومور را تشخیص دهد. بنابراین، باید از روش‌های دیگر در کنار آن مانند بیوپسی، برای شناسایی دقیق سرطان استفاده شود.

انواع روش‌های اسکن هسته ای

اسکن هسته‌ای انواع مختلفی دارد که برای تشخیص بیماری‌های ناحیه خاصی از بدن بکار می‌رود. مهم‌ترین‌ انواع اسکن هسته ای شامل موارد زیر‌ است:

پت اسکن

یکی از روش‌های دقیق تشخیص بیماری‌ها؛ پت اسکن است که تصاویر دقیقی از عملکرد سلول‌های خون ارائه می‌دهد. با کمک آن می‌توان جریان خون، اکسیژن‌رسانی و عملکرد سلول‌ها را زیرنظر گرفت و عملکرد دقیق اندام‌های داخلی را مورد سنجش قرار داد.

اسکن استخوان با اسپکت

برای تشخیص عفونت و شکستگی استخوان کاربرد دارد. در این‌ اسکن از ماده رادیودارو برای دریافت تصاویر واضح از استخوان‌های بدن استفاده می‌کنند. اسکن اسپکت یک روش غیرتهاجمی است و تصاویری سه بعدی از استخوان‌های بدن ارائه می‌‌کند. 

 اسکن تیروئید

در اسکن تیروئید برای دریافت تصاویر بهتر، رادیو ایزوتوپ ید ۱۳۱ به بدن فرد تزریق می‌شود. در تصاویر دریافتی از دستگاه، تجمع این ماده در غده تیروئید قابل مشاهده است که با کمک آن می‌توان به فعالیت کاهشی یا افزایشی آن پی برد.

اسکن قلب

اسکن هسته ای قلب یکی از اسکن‌های پرکاربرد است که از دیگر روش‌های تشخیصی مانند تست ورزش یا اکوکاردیوگرام اطلاعات بیشتری در اختیار پزشک قرار می‌دهد. در این اسکن، ماده رادیودارو به فرد تزریق می‌شود؛ با کمک این ماده می‌توان مشکلاتی مانند جریان و نحوه پمپاژ خون، عضله آسیب دیده و بسیاری از موارد دیگر را تشخیص داد.

اسکن گالیوم

در روش غیرتهاجمی اسکن گالیوم، به بدن فرد رادیوایزوتوپ گالیم ۶۷ تزریق می‌شود تا بتوان وجود هرگونه التهاب و عفونت را تشخیص داد. این اسکن برای تشخیص مشکلاتی که از طریق روش‌هایی مانند‌ آزمایش خون قابل تشخیص نیست، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با اسکن گالیوم بیماری‌هایی مانند کارسینوم ریه، ملانوم، سارکوم، تومورهای سر و گردن و غیره قابل شناسایی است.

اسکن مغز اسپکت

در اسکن مغز با کمک گاما کمرا جریان خون و اختلالات مغزی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این روش، تصاویر دو بعدی و سه بعدی دقیقی از الگوهای عملکردی مغز ارائه می‌‌شود. با کمک آن می‌توان بیماری‌هایی مانند صرع، آلزایمر و سکته مغزی را تشخیص داد.

اسکن MUGA

این روش نوعی اسکن قلب محسوب می‌شود که با آن می‌توان به وجود مشکلاتی در حفره قلب پی برد‌. اسکن موگا می‌تواند به‌جای اکوکاردیوگرام برای تشخیص مشکلات قلبی یا پیگیری درمان‌ مورد استفاده قرار گیرد. این اسکن همچنین مواردی مانند جریان خون در قلب و اندازه‌ حفره‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد.

آمادگی‌های عمومی قبل از انجام پزشکی هسته ای چیست؟  

آمادگی‌های لازم قبل از اسکن هسته ای باتوجه به نوع اسکن متفاوت است. به‌طور مثال، در برخی موارد از فرد خواسته می‌شود ناشتا باشد یا از نوشیدن غذاهای خاصی اجتناب کند‌. برخی از مهم‌ترین نکاتی که قبل از آزمایش پزشکی هسته‌ای باید رعایت کنید عبارتند از:

• لباس راحت بپوشید تا در هنگام تعویض آن با لباس بیمارستان دچار مشکل نشوید.
• جواهرات، ساعت، کارت‌های اعتباری و سایر وسایل فلزی خود را در خانه بگذارید.
• اگر دارای وزن بالای ۱۰۰ کیلوگرم هستید، تکنسین را باخبر سازید.
• از روز قبل اسکن، مصرف سیگار و دخانیات را متوقف کنید.
• بهتر است از شش ساعت قبل از اسکن، ناشتا باشید ولی می‌توانید آب بنوشید.

نحوه انجام آزمایش پزشکی هسته‌ای

هر نوع اسکن به روش مختلفی انجام می‌شود. عموماً در روز مراجعه به کلینیک برای انجام تصویربرداری پزشکی هسته‌ای در ابتدا ماده رادیو دارو به شما تزریق می‌شود. بعد از تزریق به چند دقیقه زمان نیاز دارید تا این ماده داخل بدن پخش شود. در این مدت می‌توانید از کلینیک خارج شوید و بعد از مدت زمان مشخص بازگردید‌.

معمولاً برای انجام اسکن باید روی تخت و بدون حرکت دراز بکشید، دوربین گاما از ناحیه موردنظر عکس می‌گیرد و آن‌را روی دستگاه به‌نمایش می‌گذارد. این فرایند به طور کلی ممکن است از ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول بکشد بنابراین، باید صبور باشید و به تکنسین اجازه دهید تا کار خود را انجام دهد.

بعد از اسکن چه اقداماتی انجام دهیم؟

شما می‌توانید بعد از انجام اسکن پزشکی هسته ای به روال عادی زندگی خود ادامه دهید، چراکه این روش تشخیصی به مراقبت خاصی نیاز ندارد. تنها نکته‌ مهمی که بعد از اسکن باید رعایت کنید، نوشیدن آب فراوان است تا رادیودارو از بدن‌تان خارج شود. لازم به ذکر است که در صورت تزریق آرام بخش باید تا زمان از بین رفتن اثرات آن در کلینیک بمانید‌.

همچنین بهتر است تا چند ساعت پس از اسکن از نزدیک شدن به اطرافیان پرهیز کنید.

خطرات و عوارض پزشکی هسته ای چیست؟

همان طور که در ابتدای متن گفتیم، اسکن هسته‌ای روشی کم‌خطر و ایمن محسوب می‌شود که برای تشخیص بیماری‌های مختلفی کاربرد دارد.

اغلب افراد نگران عوارض رادیودارویی هستند که به آنها تزریق می‌شود؛ لازم است بدانید این ماده هیچگونه عوارض جانبی ندارد و بعد از چند ساعت از بدن خارج می‌شود‌.

برخی از افراد نیز ممکن است نسبت به رادیودارو حساسیت نشان دهند؛ اگر هرگونه آلرژی پزشکی‌ دارید بهتر‌ است پزشک خود را در جریان قرار دهید.