افراد مبتلا به اختلال دوقطبی (به انگلیسی: bipolar disorder) دارای خلق و خوی بسیار تغییر‌پذیری هستند. خلق و خوی آنها می‌تواند از حالت بسیار مثبت و فعال (که شیدایی نیز نامیده می‌شود) به بسیار افسرده و غیرفعال (که افسردگی نیز نامیده می‌شود) تغییر کند.

اختلال دوقطبی چیزی بیش از یک احساس موقتی افسردگی در زمان استرس است. همچنین شادی و حس خوب آن با زمانی که به‌طور طبیعی از یک موضوع خوشحال هستید متفاوت است. در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، این احساسات می‌تواند شدید و مداوم باشد.

البته افراد می‌توانند در بین دوره‌های شیدایی و افسردگی، در زمان کوتاهی احساسات طبیعی داشته باشند. همچنین ممکن است ترکیبی از علائم شیدایی و افسردگی را همزمان تجربه کنند.

این اختلال می‌تواند زندگی روزمره را دشوار کند و بر روابط تأثیر بگذارد، اما می‌توان با ترکیب مناسبی از استراتژی‌ها، آن را به خوبی مدیریت کرد.

عوامل موثر در ایجاد اختلال دوقطبی در افراد

هیچ دلیل مشخصی برای ابتلا به این اختلال خلقی وجود ندارد، اما محققان تعدادی از عوامل خطر را شناسایی کرده‌اند که ممکن است احتمال ابتلا به اختلال دوقطبی را بیشتر کند.

این عوامل خطر عبارتند از:

• ابتلای یکی از اعضای خانواده به افسردگی مانیک و یا هرگونه مشکل روانی دیگر
• داشتن ژنتیک یا ساختار مغزی خاص
• تجربه تروما یا رویدادهای استرس‌زا در زندگی
• تجارب نامطلوب دوران کودکی (ACE) مانند فقر یا سو‌استفاده
• استفاده بیش از حد از مواد مخدر یا الکل

بیماران مبتلا، ممکن است به طور کامل بهبود یابند و یا هرچند وقت یکبار علائم افسردگی مانیک آنها عود کند. در هر صورت آنها نیاز به یک حمایت روانی و درمان دارند تا بتوانند زندگی خوبی داشته باشند.

علائم اختلال دوقطبی چیست؟

افرادی که مبتلا به اختلال دو قطبی هستند، دوره‌هایی از افسردگی یا شیدایی را دارند که ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد. شدت علائم اختلال دوقطبی ممکن است در نوسان باشد.

علائم افسردگی

افسردگی می‌تواند باعث شود که افراد علاقه خود را نسبت به فعالیت‌های معمول از دست بدهند، تحریک‌پذیر شوند و تمرکز یا تصمیم‌گیری‌های روزمره برایشان دشوار شود. این مشکل همچنین می‌تواند فکرکردن را بسیار دشوار کند.

به‌طور کلی علائم فاز افسردگی اختلال دوقطبی شامل موارد زیر است:

• خلق و خوی بد
• احساس نا امیدی
• کمبود انرژی
• احساس گناه یا بی‌ارزشی
• ناتوانی در تمرکز
• از دست دادن علاقه به انجام فعالیت‌های معمول
• اختلال خواب
• تغییر در اشتها
• تغییر در نحوه حرکت
• تمایل به خودکشی یا تلاش برای صدمه‌زدن به خود

علائم شیدایی

معمولا علائم اختلال دوقطبی در حالت شیدایی ناراحت‌کننده نیستند، بلکه بسیار هم خوشایند می‌باشند. برخی از افراد «هیپومانیا» را تجربه می‌کنند که یک نسخه خفیف‌تر از شیدایی است و علائم مشابه اما با شدت کمتر دارد.

در طول دوره شیدایی، خلق و خوی خوب و انرژی بالایی وجود دارد. این حالات احتمالا برای بقیه جذاب است؛ اما کسانی که با بیمار در ارتباط نزدیک هستند، معمولا متوجه می‌شوند که این سطح از انرژی و یا خلق و خوی بالا غیرطبیعی است.

افراد مبتلا در این دوره تحریک‌پذیر هستند و ممکن است احساساتشان به سرعت تغییر کند، از خنده گرفته تا گریه و خشم.

به‌طور کلی علائم دوره‌های شیدایی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خلق و خوی خوب
• بی‌قراری
• تحریک‌پذیری شدید
• صحبت‌کردن خیلی سریع
• قضاوت ضعیف
• سرعت بالای ابراز افکار و ایده‌ها
• ناتوانی در خواب
• احساس مهم بودن مثلاً پول قرض کردن یا راه‌اندازی کسب و کار بدون تجربه لازم)
• رفتار‌های پرخطر مانند استفاده بیش از حد از مواد مخدر و الکل و خرج‌کردن پول
• انجام کارها با سرعت زیاد و بیش‌ از حد معمول
• علائم روان‌پریشی مثل از دست دادن ارتباط با واقعیت

روش‌های تشخیص اختلال دو قطبی چیست؟

تشخیص اختلال دوقطبی دشوار است، زیرا علائم زیاد و متنوعی دارد که ممکن است با سایر بیماری‌های روانی هم‌پوشانی داشته باشد.

هیچ تست آزمایشگاهی برای تشخیص اختلال دوقطبی وجود ندارد.

آزمایش‌ها می‌توانند وجود بیماری‌هایی را که علائم مشابهی دارند را رد کنند. نوار عصب و عضله و نوار مغزی نیز در برخی از موارد ارزش تشخیصی دارند.

برای تشخیص اختلال دو قطبی، روانشناس و روانپزشکان در مورد افکار، احساسات، رفتار و سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی فرد، سوال می‌پرسند. در نهایت، با بررسی علائم بیماری که قبلاً ذکر کردیم و سوالات و آزمایش‌های ارزیابی سلامت روان مانند DSM، پزشکان ارزیابی قطعی را اعلام می‌کنند.  

روش‌های درمان اختلال دوقطبی

درمان اختلال دوقطبی می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد: دارو درمانی، روان‌درمانی، خود مدیریتی، داشتن برنامه، حمایت و مشارکت، درمان‌های مکمل، حمایت‌های فرهنگی و جلسات آموزشی برخی از این درمان‌ها هستند.

معمولا ترکیبی از این‌ها بهترین روش درمان است.

تنها روانشناس یا پزشک متخصص می‌تواند با بررسی وضعیت فرد تصمیم به انتخاب بهترین روش درمانی داشته باشد. در این‌جا صرفاً برخی از این روش‌های درمانی را بررسی می‌کنیم.

دارو درمانی

در بسیاری از موارد یک داروی مناسب می‌تواند کمک زیادی به بهبود علائم و همچنین خواب مناسب و کافی بکند.

انتخاب دارو توسط روان پزشک معمولا با آزمون و خطا انجام می‌شود. اگر دارو مناسب نبود و یا عوارض زیادی داشت، متخصص اعصاب و روان، در کلینیک مغز و اعصاب آن را با داروی دیگری جایگزین می‌کند. این روند ادامه می‌یابد تا داروی مناسب پیدا شود.

اگر خودتان یا نزدیکانتان به این بیماری دچار هستند، از مصرف خودسرانه دارو به شدت پرهیز کنید. زیرا هر کدام از این داروها ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد و باید با تصمیم پزشک صورت بگیرد.

انواع اصلی داروهای مورد استفاده برای درمان اختلال دوقطبی عبارتند از:

• تثبیت‌کننده‌های خلق و خو
• داروهای ضد روان‌پریشی
• داروهای ضدافسردگی

کتامین ‌تراپی نیز یکی دیگر از درمان‌های داروی جدید و موثر در این زمینه است.

روان‌درمانی

روان درمانی، درمان ذهن‌آگاهی یا رفتار درمانی شناختی (CBT) می‌تواند بخش مهمی از درمان دوقطبی باشد.

شواهد قوی وجود دارد که نشان می‌دهد ترکیبی از دارو و روان‌درمانی، موثرتر از دارو به تنهایی است.

یک درمانگر خوب که بیمار به او اعتماد دارد، می‌تواند به او کمک کند تا با احساسات و علائم کنار بیایید و الگوهای رفتاری خود را تغییر دهد تا احساسات ناخوشایندی که دارد تعدیل گردد.

روان‌درمانی فقط «صحبت کردن در مورد مشکلات» نیست، بلکه شامل تکنیک‌های علمی است که به پیدا کردن مشکل و حل آن کمک می‌کند. برای مثال، ردیابی حالات، نوشتن درباره افکار یا شرکت در فعالیت‌های اجتماعی که در گذشته باعث اضطراب شده‌اند راه‌کارهایی هستند که در روان‌درمانی جای دارند.

درمان های مکمل

اصطلاح درمان‌های مکمل، عموماً برای نشان‌دادن درمان‌ها و روش‌هایی استفاده می‌شود که با طب غربی متفاوت است و ممکن است برای تکمیل و یا حمایت از آن استفاده شود.

این روش‌ها درمان اصلی دوقطبی نیستند، اما ممکن است به بهبود آن کمک کنند و سطح کلی سلامت را ارتقا دهند.

به‌طور کلی، تمرکز، نوروفیدبک، یوگا، ورزش، تمدد اعصاب، ماساژ، میریمیری، رونگوآ، طب سنتی ایرانی، طب چینی و رایحه درمانی همگی در کاهش پریشانی روانی و اختلال دوقطبی اگر توسط متخصصان ماهر تجویز شوند؛ تاثیر دارند.

خودمدیریتی

تشخیص محرک‌های اولیه، علائم هشدار‌دهنده و دانستن این‌که برای مقابله با آنها باید چه اقدامی را انجام داد، مهمترین بخش خودمدیریتی اختلال دوقطبی هستند. فرد مبتلا می‌تواند این موارد را با تجربه و یا با کمک روان‌درمانگر خود پیدا کند.

برخی از اقدامات خود مدیریتی شامل موارد زیر هستند:

• شناسایی و کاهش فعالیت‌های استرس زا
• مصرف غذای سالم
• استفاده از تمرینات آرامش بخش، یوگا، مدیتیشن یا ماساژ
• خواب کافی
• گذراندن وقت در طبیعت
• ورزش کردن
• شرکت در گروه‌های حمایتی
• کاهش مصرف داروهای غیرتجویزی
• تفریح
• مهربان بودن با خود و دیگران
• انجام کارهایی که سبب آرامش می‌شود
• کار نکردن بیش از حد

خطرات اختلال دوقطبی برای فرد در جامعه چیست؟

اگر اختلال دوقطبی بدون درمان باقی بماند، می‌تواند مشکلات زیادی را برای خود فرد و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند؛ ایجاد کند.

سوءمصرف الکل و مواد مخدر یکی از خطراتی هستند که افراد دچار این عارضه می‌شوند. احتمالا خودکشی نیز در این بیماران زیاد است.

همچنین آنها ممکن است با اقدامات نامعقولی که در دوره شیدایی انجام می‌دهند، سرمایه، زندگی و خانواده خود را تحت‌تاثیر قرار دهند. علاوه بر موارد بالا، دوره‌های شدید افسردگی با کسب درآمد و یک زندگی عادی تداخل دارد.