کبد به‌عنوان دومین عضو بزرگ بدن، زیر استخوان دنده‌ها و سمت راست شکم قرار دارد. این عضو حیاتی، هر ماده غذایی که خورده می‌شود را پردازش و انرژی و مواد مغذی مورد نیاز بدن را تولید می‌کند. همچنین مواد مضر خون مانند الکل و سموم را فیلتر کرده و به بدن کمک می‌کند تا با عفونت مقابله کند.

مشخص شده است که قرار گرفتن در معرض برخی از ویروس‌ها یا مواد شیمیایی مضر، می‌تواند به کبد آسیب برساند و عملکرد آن را ضعیف کند. از این وضعیت با عنوان نارسایی کبد یاد می‌شود و تقریباً بر تمام سیستم‌های اصلی بدن تأثیر می‌گذارد. از این رو، باید فوراً تشخیص داده و درمان شود.

نارسایی کبد چیست؟

نارسایی کبد یعنی کبد آنقدر آسیب دیده است که عملکردهای اساسی خود را نمی‌تواند به درستی انجام دهد. این وضعیت جدی، ممکن است ناگهانی یا به تدریج بروز کند.

در اغلب موارد، نارسایی کبد به تدریج و طی سالیان متمادی رخ می‌دهد و نارسایی مزمن کبد نامیده می‌شود.

یک وضعیت نادرتر که با عنوان نارسایی حاد کبدی شناخته می‌شود، به سرعت و در کمتر از 48 ساعت اتفاق می‌افتد.

هنگامی‌که نارسایی کبد به مراحل نهایی خود می‌رسد، بدون پیوند کبد احتمال مرگ بیمار وجود دارد. به‌همین‌دلیل، پزشکان توصیه می‌کنند که به محض بروز اولین علائم غیرطبیعی، برای تشخیص مراجعه کنید.

انواع نارسایی کبد

همانطورکه ذکر کردیم، نارسایی کبد می‌تواند حاد یا مزمن باشد.

نارسایی حاد کبد به سرعت و در عرض چند روز یا حتی چند ساعت بروز می‌کند و باعث ظهور علائم ناگهانی می‌شود. عامل ابتلا به آن یک عفونت ویروسی شدید یا مسمومیت ناشی از قارچ یا مصرف بیش‌ازحد دارو است.

درحالی‌که، نارسایی مزمن کبد ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد تا علائمی از خود بروز دهد. این وضعیت اغلب نتیجه التهاب مزمن کبد و سپس سیروز کبدی است و زمانی رخ می‌دهد که بافت سالم کبد با بافت اسکار جایگزین شود. در واقع در طول نارسایی مزمن، کبد ملتهب می‌شود و این التهاب به مرور زمان باعث تشکیل بافت اسکار می‌شود.

از عوامل موثر در بروز سیروز و سپس نارسایی کبد می‌توان به مصرف بیش‌ازحد الکل یا ابتلا به عفونت هپاتیت C و بیماری کبد چرب غیرالکلی اشاره کرد.

نشانه‌ها و علائم نارسایی کبد

اصولاً علائم و نشانه‌های نارسایی کبد برحسب میزان پیشرفت آن، متغیر هستند. اولین علائم آن ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• درد شکمی به‌خصوص در سمت راست و بالای شکم
• خستگی و بی‌حالی
• حالت تهوع و استفراغ
• از دست دادن اشتها

سپس در صورت عدم توجه به این علائم و پیشرفت بیماری، در اثر از کار افتادن کبد، تجمع صفرا و سایر سموم در خون، علائم هشداردهنده زیر بروز می‌کنند:

• زردی چشم و پوست
• آنسفالوپاتی کبدی (نوعی اختلال مغزی)
• خارش پوست
• تیره شدن رنگ ادرار
• روشن شدن رنگ مدفوع

در نهایت، نارسایی مزمن کبد زمینه بروز علائم زیر را فراهم می‌کند:

• خونریزی و کبودی بی‌دلیل نواحی از پوست
• قابل مشاهده شدن رگ‌های خونی از زیر پوست به شکل تار عنکبوت یا بثورات ریز
• برجستگی‌های کوچک و زردرنگ رسوب چربی روی پوست یا پلک‌ها
• مشکلات گوارشی، به ویژه پس از مصرف غذاهای چرب
• کاهش وزن و کاهش توده عضلانی بدن
• بدبو شدن دهان

از سایر علائم جدی نارسایی کبد نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسیت (ورم شکم در اثر تجمع مایع در زیر پوست آن)
• اِدِم (تورم در پا، دست یا صورت)
• استفراغ خونی
• اختلال در حرکت بدن در اثر انقباض، لرزش یا عدم کنترل عضلات
• کاهش حجم ادرار
• تنگی نفس

مراحل یا استیج آسیب به کبد

اگر یک کبد سالم بیمار شود، ابتدا بافت آن ملتهب‌شده (هپاتیت) و با گذشت زمان سفت و زخمی می‌شود (فیبروز کبدی).

سپس اسکار یا جای زخم بروز کرده (سیروز کبد) و در نهایت اگر درمان نشود، می‌تواند به سرطان کبد تبدیل شود.

بافت کبد قدرت زیادی در بازسازی خود دارد. اما در اثر سیروز، این توانایی را از دست می‌دهد. بدین‌شکل، کبد به تدریج عملکرد معمول خود را از دست می‌دهد و عوارض در سراسر بدن ایجاد می‌شوند.

چه عواملی باعث بروز نارسایی کبد می‌شوند؟

نارسایی حاد معمولاً در افرادی رخ می‌دهد که سابقه قبلی بیماری کبدی ندارند. اصولاً به طور ناگهانی و در اثر یک یا چند مورد از عوامل زیر، با این مشکل مواجه می‌شوند:

• ابتلا به عفونت‌های ویروسی مانند هپاتیت A، B، D و E یا ویروس اپشتین‌بار، سیتومگالوویروس، ویروس واریسلا زوستر و ویروس هرپس سیمپلکس
• مصرف بیش‌ازحد دارو به ویژه استامینوفن، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و آنتی‌بیوتیک‌های خاص
• بروز کبد چرب حاد یا پره‌اکلامپسی در دوران بارداری
• ابتلا به بیماری‌های ارثی کبدی مانند هپاتیت خودایمنی و بیماری ویلسون
• مسمومیت با قارچ سمی
• بروز شوک سپتیک
• گرمازدگی

نارسایی مزمن کبد اغلب نتیجه سیروز است. زیرا اسکارهای ایجادشده مانع از اکسیژن‌رسانی و خون‌رسانی به بافت می‌شوند. در نتیجه، مرگ سلولی رخ می‌دهد و عملکرد کبد مختل می‌شود.

اصولاً سیروز نتیجه هپاتیت و عفونت طولانی‌مدت کبد است که عوامل زیر در بروز آنها موثر هستند:

• مصرف مداوم الکل
• قرار گرفتن بیش‌ازحد در معرض سمومی مانند مواد شیمیایی صنعتی یا داروها
• کبد چرب در اثر اختلال متابولیک یا چاقی مزمن
• انسداد مجرای صفراوی در اثر تنگی مجرا یا بروز سنگ کیسه صفرا
• ابتلا به اختلالاتی مانند بیماری ذخیره گلیکوژن، بیماری ویلسون، هموکروماتوز و بیماری گوچر
• ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی مانند بیماری‌های شریانی و نارسایی سمت راست قلب

روش‌های تشخیص نارسایی کبد

پزشک برای تشخیص ابتدا شما را معاینه می‌کند. سپس سوالاتی در مورد سابقه خانوادگی و پزشکی و سبک زندگی شما می‌پرسد. در نهایت، اگر به مورد خاصی مشکوک شد، دستور انجام آزمایش‌های زیر را می‌دهد.

آزمایش خون

کمک زیادی به بررسی میزان آنزیم‌های کبدی می‌کند. زیرا در شرایط نارسایی کبد، این آنزیم‌ها به میزان زیادی افزایش پیدا می‌کنند. هم

چنین انجام این آزمایش برای شناسایی علت نارسایی کبد و برخی از عوارض آن مانند کاهش سرعت لخته شدن خون یا کم‌خونی لازم است.

روش‌های تصویربرداری پزشکی

به کمک تصویربرداری از بافت کبد می‌توان نشانه‌هایی از بیماری کبدی مانند تورم یا اسکار بافت یا حتی آسیت را مشاهده کرد.

الاستوگرافی نوعی آزمایش رایج است که از سونوگرافی کبد یا ام آر آی برای تعیین درجه فیبروز یا سفتی بافت کبد استفاده می‌کند.

اخیراً نیز اسکن هسته‌ای کبد برای بررسی دقیق‌تر علت نارسایی شدید این ارگان انجام می‌شود.

بیوپسی کبد

بیوپسی کبد می‌تواند سیروز را تایید کرده و به تعیین علت نارسایی کبد کمک کند. زیرا در این آزمایش به کمک به سوزن توخالی یک نمونه کوچک از بافت کبد جداسازی شده و به آزمایشگاه آسیب‌شناسی ارسال می‌شود. پاتولوژیست در آزمایشگاه به کمک میکروسکوپ می‌تواند وضعیت بافت را تعیین کند.

روش‌های درمان نارسایی کبد

در مراحل اولیه بیماری، پزشک ممکن است دارو تجویز کند و به شما توصیه کند که تغییراتی در سبک زندگی خود ایجاد کنید. همچنین اگر فقط بخشی از کبد آسیب دیده باشد، امکان برداشتن قسمت آسیب‌دیده با عمل جراحی وجود دارد. در نهایت، اگر آسیب بیش‌ازحد شدید باشد، نیاز به پیوند کبد است.

عوارض و خطرات نارسایی کبد

کبد از سیستم‌های مختلف بدن پشتیبانی می‌کند. به‌همین‌دلیل، اگر عملکرد آن مختل شود، عوارض زیر در سراسر بدن بروز می‌کنند:

• احساس بیماری، خستگی یا گیجی در اثر تجمع مایع در مغز (اِدِم مغزی)
• مشکلات در سیستم حرکتی بدن
• مشکلات گوارشی مانند سوءجذب و سوءتغذیه
• کاهش مدت زمان لخته شدن خون و بروز خونریزی زیاد و کبودی‌های بی‌دلیل
• کاهش ایمنی بدن و بروز عفونت‌های مکرر
• نارسایی کلیه