مغز استخوان یک بافت نرم و اسفنجی‌شکل است که در مرکز اکثر استخوان‌ها مانند استخوان لگن، جمجه، شانه، دنده، ران و ستون فقرات قرار دارد و سلول‌های خونی تولید می‌کند. در واقع سلول‌های بنیادی موجود در این ناحیه می‌توانند به گلبول‌های قرمز (RBC)، گلبول‌های سفید (WBC) و پلاکت‌ها تبدیل شوند.

سرطان مغز استخوان زمانی اتفاق می‌افتد که سلول‌های مغز استخوان با رشد غیرعادی و سریع شروع به ایجاد تومور می‌کنند. اگرچه انواع دیگر سرطان می‌توانند به استخوان‌ها و مغز استخوان گسترش پیدا کنند، اما به‌عنوان سرطان مغز استخوان طبقه‌بندی نمی‌شوند.

انواع سرطان مغز استخوان

برحسب اینکه کدام نوع از سلول‌های خونی تولیدشده توسط مغز استخوان شروع به تکثیر غیرطبیعی می‌کنند. 3 نوع سرطان مغز استخوان وجود دارد.

مولتیپل میلوما (Multiple myeloma)

مولتیپل میلوما شایع‌ترین نوع سرطان مغز استخوان است.

اصولاً زمانی بروز می‌کند که بدن شروع به تولید بیش‌از‌حد سلول‌ پلاسما (پلاسماسل‌) در مغز استخوان کند. پلاسماسل‌ها بخشی از لنفوسيت‌ها (گروه مهمی از گلبول‌های سفید) هستند که در برابر عوامل بیگانه آنتی‌بادی می‌سازند.

پیشرفت مولتیپل میلوما می‌تواند منجر به تحلیل استخوان و کاهش توانایی مبارزه بدن در برابر عفونت‌ها شود.

لوسمی یا لوکمیا (Leukemia)

در لوسمی، مغز استخوان گلبول‌های سفید غیرطبیعی تولید می‌کند که به‌راحتی از بین نمی‌روند. همانطورکه تعداد آن‌ها افزایش می‌یابد، در عملکرد گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها اختلال ایجاد می‌شود.

لوسمی می‌تواند حاد یا مزمن باشد. لوسمی حاد شامل رشد سریع سلول‌های خونی نابالغ به نام بلاست است و معمولاً به سرعت پیشرفت می‌کند. اما لوسمی مزمن شامل تکثیر سریع سلول‌های خونی بالغ است و کُندتر بروز می‌کند. بنابراین ممکن است سال‌ها متوجه نشوید که به آن مبتلا هستید. انواع مختلفی از لوسمی وجود دارد که عبارتند از:

• لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL). این نوع لوسمی سلول‌های لنفوسیت را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است.
• لنفوسیتی مزمن (CLL). در افراد مسن شایع‌تر است.
• لوسمی میلوئیدی حاد (AML). در افراد مسن بیشتر شایع است. اگرچه کودکان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند.
• لوسمی میلوئیدی مزمن (CML). نوع نادری است. معمولا از مغز استخوان شروع می‌شود و به خون و سایر بافت‌های بدن گسترش می‌یابد.
• میلومونوسیتی مزمن (CMML). در درجه اول افراد مسن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

لنفوم (Lymphoma)

در لنفوم، لنفوسیت‌ها خارج از کنترل رشد می‌کنند و تومورها را تشکیل می‌دهند. لنفوسیت‌ها پس از تولید در مغز استخوان، در خون و بافت لنفاوی گردش می‌کنند. در نتیجه، لنفوم می‌تواند در بسیاری از نقاط بدن رخ دهد و باعث اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن شود.

2 نوع اصلی لنفوم وجود دارد. لنفوم هوچکین که با تکثیر غیرعادی نوع خاصی از لنفوسیت‌های B بروز می‌کند. لنفوم غیرهوچکین که در اثر تکثیر سریع لنفوسیت‌های B یا T بروز می‌کند.

دلایل ابتلا به سرطان مغز استخوان چیست؟

اگرچه هنوز علت اصلی بروز سرطان مغز استخوان مشخص نشده است، اما پزشکان معتقدند که عوامل زیر موثر هستند:

• قرار گرفتن مداوم در معرض مواد شیمیایی سمی موجود در حلال‌ها، سوخت‌ها، برخی از محصولات پاک‌کننده یا سموم کشاورزی
• قرار گرفتن در معرض تشعشعات اتمی
• ابتلا به برخی از ویروس‌ها مانند HIV، هپاتیت، برخی از رتروویروس‌ها و ویروس‌های هرپس
• سیستم ایمنی سرکوب‌شده
• داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان 
• داشتن سابقه شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
• سیگار کشیدن مستمر
• چاقی

این عوامل می‌توانند زمینه بروز جهش ژنتیکی که باعث تکثیر غیرقابل کنترل برخی از سلول‌های مغز استخوان و بروز تومور می‌شوند را فراهم کنند. 

علائم سرطان مغز استخوان چیست؟

ازآنجایی‌که علائم سرطان مغز استخوان به نوع آن بستگی دارد؛ در ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.

علائم مولتیپل میلوما

ممکن است علائم و نشانه‌های آن شامل موارد زیر باشند:

• درد یا شکستگی استخوان
• خستگی مزمن
• افزایش ابتلا به عفونت‌ها
• تغییر در دفعات ادرار
• گیجی
• تشنگی
• حالت تهوع یا استفراغ
• کاهش وزن غیرقابل توضیح

علائم لوسمی

علائم آن عبارتند از:

• تب ‌و لرز
• ضعف و خستگی مزمن
• بروز عفونت‌های مکرر یا شدید
• کاهش وزن غیرقابل توضیح
• تورم غدد لنفاوی
• بزرگ شدن کبد یا طحال
• کبودی یا خونریزی‌های بی‌دلیل مانند خونریزی‌های مکرر بینی
• بروز نقاط قرمز ریز روی پوست
• تعرق زیاد به‌ویژه تعرق شبانه
• درد استخوان

علائم لنفوم

از نشانه‌های لنفوم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تب ‌و لرز
• کاهش انرژی بدن
• کاهش وزن غیرقابل توضیح
• تورم غدد لنفاوی گردن، زیر بغل، بازو، پا یا کشاله ران
• تعریق شبانه
• احساس پُری در معده
• درد قفسه سینه یا کمردرد
• بروز راش پوستی یا خارش بی‌دلیل پوست

روش‌های تشخیص سرطان مغز استخوان

اگر علائم سرطان مغز استخوان را دارید، بهتر است در اولین فرصت به انکولوژیست مراجعه کنید. پزشک برای تشخیص ابتدا سابقه پزشکی شما را بررسی می‌کند و یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد. سپس بسته به یافته‌های خود و علائم شما، آزمایشات تشخیصی زیر را تجویز می‌کند:

• آزمایش خون شامل آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) و آزمایش‌های مربوط به متابولیک بدن و نشانگرهای تومور
• آزمایش ادرار برای بررسی میزان پروتئین دفع‌شده و ارزیابی عملکرد کلیه
• بیوپسی (نمونه‌برداری) از مغز استخوان یا یک غدد لنفاوی بزرگ‌شده برای بررسی وجود سلول‌های سرطانی و نوع سرطان
• آزمایش‎های تصویربرداری مانند عکسبرداری ساده با اشعه ایکس، سی تی اسکن، ام آر آی و پت اسکن برای جستجوی نشانه‌های تومور در مغز استخوان و میزان گسترش سرطان

درصورتی‌که سلول‌های مغز استخوان جمجمه درگیر سرطان شوند، ممکن است برای تشخیص نیاز به ام آر اسپکتروسکوپی مغز باشد.

روش‌های درمانی و کنترل سرطان مغز استخوان

اصولاً پزشک براساس سن و شرایط بالینی شما و نوع و مرحله سرطان، روش درمانی مناسب را تعیین می‌کند. مطمئناً سرطان مغز استخوان بدخیم نسبت به نوع خوش‌ خیم، روند درمان پیچیده‌تری دارد. همچنین نباید سرطان مغز استخوان را با سرطان استخوان اشتباه بگیرید. هر کدام از این دو بیماری متدهای درمانی متفاوتی را خواهند داشت.

روش درمانی مناسب با بررسی شرایط شما زیر نظر پزشک متخصص و با نظر او تجویز خواهد شد. از روش‌های درمانی رایج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شیمی ‌درمانی یا تجویز ترکیبی از داروهای خاص برای از بین بردن سلول‌های سرطانی
• پرتودرمانی یا تابش پرتوهای پرانرژی به ناحیه مورد نظر برای کاهش اندازه تومور و درد استخوان
• درمان بیولوژیکی یا تقویت سیستم ایمنی بدن برای مقابله با سلول‌های سرطانی
• درمان هدفمند یا تجویز داروهای خاصی که به طور دقیق می‌توانند به سلول‌های سرطانی حمله کنند. این روش برخلاف شیمی‌درمانی، از آسیب به سلول‌های سالم جلوگیری می‌کند.
• پیوند مغز استخوان یا جایگزین کردن مغز استخوان آسیب‌دیده با مغز سالم اهدا شده

آیا سرطان مغز استخوان کشنده است؟

برخی از انواع سرطان بسیار تهاجمی‌تر هستند. به‌همین‌دلیل، هر چه پزشک زودتر سرطان را تشخیص دهد، شانس شما برای زنده ماندن بیشتر است.

مولتیپل میلوما معمولا قابل درمان نیست، اما می‌توان آن را مدیریت کرد. براساس مطالعات انجام‌شده، در صورت ابتلا به آن، نرخ بقای پنج ساله بیمار تقریبا 50 تا 70 درصد است.

لوسمی قابل درمان است. جالب است بدانید که نرخ بقای پنج ساله برای کودکان مبتلا به لوسمی لنفوسیتی حاد حدود 90 درصد است.

اگر لنفوم هوچکین در بزرگسالی و کودکی زود تشخیص داده شود، معمولاً قابل درمان است. نرخ بقای پنج ساله بیماران مبتلا به آن، حدود 80 تا 90 درصد است. اما این نرخ در مورد لنفوم غیرهوچکین به 60 تا 80 درصد می‌رسد.

سوالات متداول