تومور مغزی که به‌عنوان تومور داخل جمجمه‌ای نیز شناخته می‌شود؛ معمولاً در قالب یک یا چند توده بافتی در اثر رشد غیرقابل کنترل سلول‌های مغز ظاهر می‌شود. در حال حاضر بیش از 150 نوع تومور مغزی شناسایی شده است که به دو گروه تومورهای مغزی اولیه و متاستاتیک دسته‌بندی می‌شوند.

تشخیص به‌موقع و درمان تومور مغزی اهمیت زیادی دارد. خوشبختانه امروزه با وجود ابزارهای تشخیصی پیشرفته‌ و روش‌های مختلف جراحی، نرخ بقا افراد مبتلا به این بیماری به میزان زیادی افزایش پیدا کرده است.

تومور مغزی چیست؟

منظور از تومور مغزی، ظهور مجموعه یا توده‌ای از سلول‌ها در مغز است که به روشی غیرطبیعی و غیرقابل کنترل تکثیر می‌شوند.

مطمئناً هرگونه رشد غیرطبیعی در استخوان جمجمه مغز، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. هنگامی‌که تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم مغزی بروز می‌کنند، باعث افزایش فشار داخل جمجمه‌ای می‌شوند. این مسئله منجر به آسیب مغزی شده و اغلب تهدیدکننده زندگی است.

انواع تومورهای مغزی

تومورهای مغزی اولیه شامل تومورهایی هستند که در بافت‌ مغز یا اطراف آن بروز می‌کنند.

آنها به دو دسته گلیال (متشکل از سلول‌های گلیال مغز) و غیرگلیال (موجود در ساختارهای مغز مانند اعصاب، رگ‌های خونی و غدد) طبقه‌بندی می‌شوند. هرکدام نیز می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم (سرطانی) باشند.

درحالی‌که تومورهای متاستاتیک مغز شامل تومورهایی هستند که در جای دیگری از بدن (مانند سینه‌ها، ریه‌ها، کلیه‌ها و پوست) ایجاد شده‌ و به‌مرور از طریق جریان خون به بافت مغز انتقال پیدا کرده‌اند. اصولاً تومورهای متاستاتیک، سرطانی و بدخیم هستند.

در بزرگسالان، شایع‌ترین انواع تومورهای مغزی اولیه گلیوما و مننژیوما هستند.

گلیوما

در اصل، گلیوما تومور مغزی است که از تکثیر بی‌رویه سلول‌های گلیال ایجاد می‌شود. وظایف اصلی این سلول‌ها عبارتند از:

• حمایت از ساختار سیستم عصبی مرکزی
• تغذیه سیستم عصبی مرکزی
• پاکسازی مواد دفعی سلول‌های مغز
• تخریب و دفع نورون‌های مرده مغز

گلیوما می‌تواند انواع مختلف سلول‌های گلیال را درگیر کند. از این رو، انواع تومور مغزی گلیوما وجود دارد که عبارتند از:

• تومورهای آستروسیتی مانند آستروسیتوما که در مخ بروز می‌کنند.
• تومورهای الیگودندروگلیال که اغلب در لوب‌های تمپورال و فرونتال مغز یافت می‌شوند.
• گلیوبلاستوما که از بافت حمایتی مغز منشا می‌گیرد و تهاجمی‌ترین نوع است.

سایر تومورهای مغزی

از سایر انواع تومور مغزی اولیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تومورهای هیپوفیز مانند آدنوما هیپوفیز که معمولاً خوش‌خیم هستند.
• تومورهای غده صنوبری که می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند.
• اِپاندیموما که خوش‌خیم است.
• کرانیوفارنژیوما که بیشتر در کودکان رخ می‌دهد و خوش‌خیم است.
• گانگلیوسیتوما که در سلول‌های عصبی و اغلب در افراد جوان ظهور می‌کند.
• کوردوما که در قاعده جمجمه و قسمت پایینی ستون فقرات بروز می‌کند و خوش‌خیم است.
• گلوموس ژوگولار که در زیر قاعده جمجمه، بالای ورید ژوگولار ایجاد می‌شود.
• همانژیوبلاستوما که به‌آرامی در مخچه ظاهر می‌شود.
• تومورهای رابدوئید که تومورهای نادر و بسیار تهاجمی هستند و تمایل دارند در سراسر سیستم عصبی مرکزی پخش شوند.
• لنفوم‌های اولیه سیستم عصبی مرکزی که بدخیم هستند.
• مننژیوما که منشا آن از مننژ است.
• شوانوما که در سلول‌های شوان یا همان سلول‌های تولیدکننده پوشش محافظ اعصاب ایجاد می‌شود.

علائم تومور مغزی

برای تشخیص تومور مغز و مراجعه به‌موقع به پزشک، لازم است از علائم آن آگاه باشید. معمولا این علائم بسته به محل تومور و نوع آن، متفاوت هستند. مواردی چون:

• سردردهایی که ممکن است صبح‌ها یا شب‌ها شدیدتر شوند.
• تشنج
• مشکل در فکر کردن یا صحبت کردن
• تغییر در شخصیت یا خلق‌و‌خو
• ضعف یا فلج یک قسمت یا یک طرف بدن
• عدم تعادل یا سرگیجه
• تغییر در بینایی
• تغییر در شنوایی
• بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن صورت
• حالت تهوع یا استفراغ
• مشکل در بلع
• سردرگمی و بی‌قراری

روش‌های تشخیص تومور مغزی چیست؟

معمولاً روند تشخیص تومور مغزی با معاینه فیزیکی و نگاهی به سابقه پزشکی شما آغاز می‌شود.

در معاینه فیزیکی، پزشک آزمایشی انجام می‌دهد تا ببیند آیا اعصاب جمجمه شما سالم هستند یا خیر. همچنین به کمک نوار مغزی قدرت عضلانی و حافظه شما را ارزیابی می‌کند.

در مرحله بعد برای تشخیص محل و نوع تومور، دستور انجام یک یا چند مورد از تکنیک‌های تصویربرداری زیر را می‌دهد.

سی تی اسکن

در سی تی اسکن مغز از اشعه ایکس برای تصویربرداری استفاده می‌شود. اگر این روش همراه با تزریق ماده حاجب باشد، به پزشکان کمک می‌کند تا برخی ساختارها مانند رگ‌های خونی مغز را با وضوح بیشتری ببینند.

ام آر آی

ام آر آی مغز از اشعه ایکس استفاده نمی‌کند. بلکه به کمک امواج مغناطیسی تصاویر بسیار دقیق‌تری از ساختارهای مغز ارائه می‌دهد.

معمولاً برای بررسی مشخصات شیمیایی تومور و تعیین ماهیت ضایعات، از ام ار اسپکتروسکوپی نیز استفاده می‌شود.

پت اسکن

این روش تصویربرداری پزشکی هسته‌ای، می‌تواند به تشخیص تومورهای مغزی عودکننده کمک کند.

عکسبرداری با اشعه ایکس از مغز

تومورهای مغزی می‌توانند باعث ترک‌خوردگی یا شکستگی استخوان‌های جمجمه شوند. این روش می‌تواند نشان دهد که آیا این اتفاق افتاده است یا خیر.

بیوپسی

گاهی اوقات برای تشخیص تومور مغزی، علاوه‌بر تصویربرداری لازم است بیوپسی نیز انجام شود. در طی آن، ابتدا جراح مغز و اعصاب به کمک ام آر آی نمونه‌برداری از بافت مغز را انجام می‌دهد. سپس پاتولوژیست با بررسی نمونه تشخیص می‌دهد که آیا تومور خوش‌خیم یا بدخیم به نظر می‌رسد. در واقع بر این اساس، آن را درجه‌بندی می‌کند.

روش‌های درمان تومور مغزی

اصولاً روند درمان تومور مغز مانند روند درمان تومور استخوان، به موارد زیر بستگی دارد:

• نوع تومور
• اندازه تومور
• محل تومور
• وضعیت سلامت عمومی بیمار

در حال حاضر رایج‌ترین روش درمان انواع تومورهای خوش‌خیم و بدخیم مغز، جراحی است. در طی آن، جراح سعی می‌کند سلول‌های سرطانی را بدون آسیب رساندن به بخش‌های سالم مغز از بین ببرد. البته تومورهای متاستاتیک مغز براساس دستورالعمل‌های مربوط به نوع سرطان اصلی درمان می‌شوند.

اگرچه محل برخی از تومورهای مغز امکان حذف ایمن آنها را فراهم می‌کند؛ اما سایر تومورها ممکن است در ناحیه‌ای قرار داشته باشند که جراح نتواند به آنها نزدیک شود.

همچنین جراحی می‌تواند با خطراتی مانند عفونت و خونریزی مغز همراه باشد. به‌همین‌دلیل، معمولا جراح از قبل در مورد مزایا و معایب آن با شما صحبت خواهد کرد.

بهتر است بدانید که جراحی را می‌توان با روش‌های دیگر مانند پرتودرمانی و شیمی‌درمانی ترکیب کرد. همچنین روش‌هایی مانند فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی می‌توانند به بهبود آسیب مغزی ناشی از بروز تومور یا جراحی کمک کنند.