سونوگرافی کالر داپلر (Color Doppler Ultrasound) یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین روش‌های سونوگرافی است که عمدتاً برای بررسی غیرتهاجمی وضعیت عروق و وریدهای اصلی نواحی گردن، بازوها و پاهای بیماران استفاده می‌شود. در واقع کمک می‌کند تا پزشک متوجه شود که آیا جریان خون در این نواحی کُند یا در قسمتی از وریدها یا شریان‌ها متوقف شده است یا خیر.

سونوگرافی داپلر با همان دستگاه سونوگرافی معمولی انجام می‌شود و معمولاً در سه ماهه سوم بارداری در زنانی که حاملگی‌های پرخطر دارند؛ استفاده می‌شود. زیرا به کمک امواج صوتی منعکس‌شده امکان تعیین سرعت و جهت جریان خون و ضربان قلب جنین وجود دارد. به همین دلیل در بررسی رشد طبیعی جنین و دریافت مناسب خون و مواد مغذی توسط بافت‌ها مفید است. در ادامه به جزئیات بیشتری از سونوگرافی داپلر در دوران بارداری اشاره خواهیم کرد.

در صورت نیاز به انجام سونوگرافی کالر داپلر، امکان سونوگرافی شبانه روزی در مجتمع پزشکی صدر فراهم شده است.

نحوه انجام تکنیک سونوگرافی کالر داپلر

در انجام این نوع سونوگراف نیز دقیقا مانند سونوگرافی معمولی از امواج صوتی با فرکانس بالا استفاده می‌شود. این امواج تولیدشده توسط دستگاه پس از تابش به عروق بدن منعکس می‌شوند و نتایج به‌صورت تصاویری از جریان خون به شکل رنگی و متحرک در مانیتور برای پزشک قابل مشاهده‌اند.

اصلی‌ترین تفاوت بین سونوگرافی معمولی و سونوگرافی کالر داپلر در نتیجه نهایی آزمایش است. سونوگرافی معمولی نمی‌تواند جریان خون را در عروق دنبال کند و فقط از اندام‌ها عکس دو بعدی می‌گیرد. با استفاده از سونوگرافی داپلر، پزشک می‌تواند سرعت و جهت جریان خون را با بازگرداندن امواج صوتی با فرکانس بالا در رگ‌های خونی برای تشخیص لخته خون یا انسداد ارزیابی کند.

برای انجام این تکنیک از خانم باردار خواسته می‌شود که روی سکوی معاینه دراز بکشد. سپس متخصص سونوگرافی یک ژل مخصوص را روی شکم او می‌مالد تا حرکت قسمت مبدل دستگاه راحت شود. معمولا اسکن در عرض چند دقیقه انجام شده و تصاویر رنگی برای تجزیه‌وتحلیل بیشتر ذخیره می‌شوند.

هیچ دستورالعمل خاصی برای انجام سونوگرافی کالر داپلر وجود ندارد. زنان سیگاری باید دو ساعت قبل از شروع سونوگرافی از مصرف سیگار یا هرگونه محصولات دارای نیکوتین خودداری کنند. زیرا نیکوتین باعث انقباض رگ‌های خونی می‌شود و ممکن است پزشک این وضعیت را به اشتباه به‌عنوان یک انقباض پاتولوژیک تشخیص دهد.

سایر دستورالعمل‌های کلی شامل پوشیدن لباس‌های گشاد و مصرف مایعات کافی برای هیدراته نگهداشتن بدن است.

در چه مواردی پزشک دستور انجام سونوگرافی کالر داپلر را برای خانم‌های باردار می‌دهد؟

به طور کلی، خانم‌ها در طول بارداری خود به دو سونوگرافی اولیه نیاز دارند. اولین مورد در سه ماهه اول برای جستجوی تعداد نوزادان، بررسی ضربان قلب نوزاد، تعیین وضعیت رشد نوزاد و پیش‌بینی تاریخ زایمان است. اسکن دوم در سه ماهه دوم انجام می‌شود تا ناهنجاری‌های فیزیکی بررسی شده و وضعیت رشد طبیعی کودک تایید شود.

اگر پزشک در طول این اسکن‌ها متوجه هرگونه ناهنجاری شود برای بررسی بیشتر دستور انجام سونوگرافی داپلر را می‌دهد. اغلب برای بررسی وضعیت جریان خون در جفت، جریان خون در بند ناف و جریان خون در قلب و مغز جنین از اسکن داپلر استفاده می‌شود تا اطمینان حاصل شود که همه چیز طبیعی است.

اگر محدودیتی در جریان خون جنین تشخیص داده شود، پزشکان می‌توانند در مرحله بعد تعیین کنند که آیا این مسئله ناشی از انسداد رگ‌های خونی، کم‌خونی داسی‌شکل یا حساسیت RH است. در صورت عدم تشخیص به‌موقع این مشکلات، خطر اختلال در رشد جنین و کاهش وزن نوزاد هنگام تولد وجود دارد.

معمولا از نوع خاصی از سونوگرافی داپلر به نام داپلر ترانس کرانیال برای ارزیابی خطر سکته مغزی در نوزادان مبتلا به کم‌خونی داس‌شکل استفاده می‌شود. به طور کلی، در موارد زیر انجام سونوگرافی کالر داپلر ضرورت دارد:

• بارداری دوقلو یا بیشتر
• شاخص توده بدنی (BMI) خیلی پایین یا بالا مادر
• ابتلا مادر به شرایط خاص پزشکی مانند دیابت و فشار خون بالا
• تشخیص وجود آنتی‌بادی‌های رزوس در خون جنین
• سرعت رشد کم جنین
• داشتن سابقه سقط جنین یا تولد یک نوزاد کوچک
• سیگار کشیدن مادر

کدام نواحی در طول سونوگرافی بارداری کالر داپلر بررسی می‌شوند؟

نواحی مشخصی که حین بارداری‌های پرخطر مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از:

شریان‌های رحمی

رگ‌های خونی هستند که خون را به رحم مادر منتقل می‌کنند. در دوران بارداری، این شریان‌ها بزرگتر می‌شوند تا خون با مقاومت کمی جریان داشته باشد و جنین به‌خوبی تغذیه کند. اگر مادر از شرایطی مانند پره‌اکلامپسی (فشار خون بالا در دوران بارداری) رنج ببرد، سرعت جریان خون در شریان‌ها محدود می‌شود. برای تشخیص زودهنگام این وضعیت می‌توان از سونوگرافی کالر داپلر استفاده کرد.

شریان‌ها و وریدهای بند ناف

درشرایطی‌که یک خانم چندقلو باردار باشد یا اگر جنین تحت تاثیر آنتی‌بادی‌های رزوس قرار گیرد، پزشک انجام سونوگرافی داپلر را برای بررسی وضعیت شریان‌ها و وریدهای بند ناف توصیه می‌کند.

شریان مغزی میانی

شریان مغزی میانی خون را به مغز نوزاد می‌رساند. درشرایطی‌که نوزاد مشکوک به کم‌‌خونی، سندرم گونه سیلی‌خورده یا تحت تاثیر آنتی‌بادی‌های رزوس قرار گرفته باشد، باید به کمک سونوگرافی کالر داپلر وضعیت شریان مغزی میانی او بررسی شود.

مجرای ونوسوس

این مجرا مسیری برای انتقال خون اکسیژن‌دار از ورید نافی است. در صورت وجود ناهنجاری‌های کروموزومی و قلبی در جنین، در سه ماهه اول سونوگرافی داپلر همراه با سایر آزمایشات انجام می‌شود.  

آیا انجام سونوگرافی کالر داپلر در دوران بارداری با خطراتی همراه است؟

این تکنیک کاملاً ایمن است و هیچ خطری مادر و جنین را تهدید نمی‌کند. برعکس، انجام به‌موقع آن عوارض بارداری‌های پرخطر را کاهش می‌دهد. اگر خیلی نگران وضعیت خود هستید، به مرکز سونوگرافی شبانه ‌روزی مراجعه کنید که سابقه طولانی در این زمینه دارد.

سخن آخر

روش سونوگرافی کالر داپلر نسبت به سونوگرافی معمولی قابلیت‌های ویژه‌ای برای بررسی دقیق‌تر ساختار عروق جنین و سرعت و جهت جریان خون در آن‌ها را دارد. خوشبختانه مجتمع پزشکی صدر به‌عنوان یکی از بهترین مرکز سونوگرافی در تهران با کادر حرفه‌ای و تجهیزات به‌روز خود امکان انجام این نوع سونوگرافی را برای خانم‌های باردار دارد.