اسکن هسته ای ریه، یک تست تصویربرداری است که با استفاده از مواد رادیواکتیو، ریه‌ها را بررسی می‌کند.

این روش اسکن هسته ای به‌ویژه در تشخیص و پیگیری بیماری‌های تنفسی و قلبی مانند آمبولی ریه، اختلالات تنفسی و سرطان ریه کاربرد دارد.

با توجه به ‌دقت بالا و توانایی ارائه تصاویر سه ‌بعدی از وضعیت ریه‌ها، اسکن ریه به پزشکان این امکان را می‌دهد تا اطلاعات دقیق‌تری در مورد عملکرد ریه‌ها به دست آورند و تصمیمات درمانی مؤثرتری اتخاذ کنند.

در این متن، به بررسی جنبه‌های مختلف اسکن هسته‌ای ریه، کاربردها و انواع این تکنیک در تشخیص بیماری‌های مختلف تنفسی خواهیم پرداخت.

اسکن هسته ای ریه چیست؟

اسکن هسته ای ریه یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های پزشکی هسته‌ای است که با استفاده از مواد رادیواکتیو به ارزیابی عملکرد و ساختار ریه‌ها کمک می‌کند.

این اسکن می‌تواند شامل دو قسمت باشد؛ اسکن پرفیوژن ریه که جریان خون به ریه‌ها را بررسی می‌کند و اسکن تهویه ریه که حرکت هوا در ریه‌ها را ارزیابی می‌کند. با مقایسه تصاویر این دو بخش، می‌توان مشکلاتی مانند لخته خون در ریه را تشخیص داد.

کاربردهای اسکن هسته ریه

این اسکن پیشرفته در موارد زیر کاربرد دارد:

• شناسایی لخته خون
• بررسی جریان خون و حرکت هوا در ریه‌ها
• ارزیابی عملکرد بخش‌های مختلف ریه و تشخیص آسیب‌دیدگی آن‌ها پیش از عمل جراحی
• تشخیص گردش خون غیرطبیعی در رگ‌های ریه (شنت‌ها)
• شناسایی بیماری مزمن ترومبوآمبولی ریه (چندین لخته خون قدیمی)
• آزمایش عملکرد مناطق مختلف ریه در بیماران مبتلا به بیماری‌های پیشرفته ریوی مانند COPD

انواع اسکن هسته ای ریه

همان طورکه در ابتدا اشاره کردیم، اسکن هسته ای ریه دو نوع است که در ادامه شما را با جزئیات آنها آشنا می‌کنیم.

اسکن تهویه ریه (Ventilation scan)

در این اسکن، بیمار گاز یا مه رادیواکتیو را استنشاق می‌کند. تصاویر این روش در کنار تصاویر سی‌ تی اسکن ریه نشان می‌دهند که کدام قسمت‌های ریه به‌اندازه کافی هوا دریافت نمی‌کنند یا هوای بیش از حد دارند.

اسکن پرفیوژن ریه (Perfusion scan)

ماده رادیواکتیو به ورید تزریق می‌شود و از طریق خون به ریه‌ها می‌رسد. تصاویر این اسکن نشان می‌دهند که کدام بخش‌های ریه خون کافی دریافت نمی‌کنند.

هر دو اسکن ممکن است جداگانه یا با هم انجام شوند که در این صورت به آن اسکن V/Q گفته می‌شود. این ترکیب می‌تواند برای تشخیص لخته خون در ریه‌ها مفید باشد.

آمادگی‌های قبل از انجام

لازم است قبل از انجام اسکن موارد زیر را در نظر بگیرید.

• معمولاً نیازی به متوقف‌کردن خوردن و نوشیدن قبل از اسکن نیست.
• درصورتی‌که باردار یا شیرده هستید یا احتمال بارداری دارید، باید این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید.
• گاهی قبل از آزمایش ممکن است نیاز به تصویر‌برداری رادیولوژی از قفسه سینه داشته باشید که در این خصوص پزشک راهنمایی‌های لازم را انجام می‌دهد.
• ممکن است از شما خواسته شود تا فرم رضایت‌نامه را امضا کنید. این فرم تأیید می‌کند که شما از روند و خطرات احتمالی آگاه هستید.
• اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، پزشک را مطلع کنید و دستورالعمل‌های خاصی که ارائه می‌شود را دنبال کنید.

نحوه انجام اسکن هسته‌ای ریه

• در اسکن پرفیوژن ریه، ماده رادیواکتیو از طریق یک سرم در ورید شما تزریق می‌شود. این ماده وارد خون شده و به ریه‌ها می‌رسد. سپس تصاویری از خون‌رسانی ریه‌ها گرفته می‌شود.
• طی روش اسکن تهویه، شما ماده رادیواکتیو را به‌صورت گاز یا مه استنشاق می‌کنید. این مرحله به بررسی نحوه حرکت هوا در ریه‌ها کمک می‌کند.
• در طول هر دو روش اسکن باید در چندین وضعیت مختلف قرار بگیرید تا تصاویر دقیقی از ریه‌ها در زوایای مختلف گرفته شود.

مراقبت‌های پس از اسکن

لازم است مراقبت‌های زیر را انجام دهید.

• لازم است برای مدت کوتاهی پس از اسکن تحت نظر باشید تا از بروز واکنش‌های آلرژیک به ماده رادیواکتیو جلوگیری شود.
• مقدار زیادی مایعات بنوشید تا ماده رادیواکتیو از بدن شما خارج شود.
• محل تزریق سرم را تمیز نگه دارید و در صورت علائمی مانند قرمزی و تورم به پزشک اطلاع دهید.
• توصیه می‌شود که برای مدتی از نزدیک‌شدن به افراد خاص، به ویژه زنان باردار، نوزادان و کودکان کوچک خودداری کنید.
• بیشتر ردیاب در عرض یک روز از طریق ادرار یا مدفوع از بدن شما خارج می شود. بنابراین حتماً بلافاصله پس از استفاده از توالت، آن را بشویید و دست‌های خود را با آب و صابون به خوبی تمیز کنید.

آیا اسکن هسته ای ریه خطرناک است؟

به‌طورکلی اگر این روش تحت نظر پزشک با بررسی دقیق شرایط شما انجام شود، خطری برای شما ندارد. البته اگر به نکات قبل و بعد از اسکن به دقت عمل کنید. مانند هر تست هسته‌ای، میزان کمی تابش وجود دارد که خطر آن بسیار پایین است، اما همیشه خطر آسیب به سلول‌ها وجود دارد.

همچنین اگرچه نادر است، ممکن است برخی افراد به رادیوتریسر واکنش آلرژیک نشان دهند.

برخی افراد نیز ممکن است به دلیل قرارگرفتن در وضعیت ثابت، دچار درد یا ناراحتی شوند.

در آخر باز هم تاکید می‌کنیم این تست ممکن است برای زنان باردار یا مادرانی که در حال شیردهی هستند، ایمن نباشد.