اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات چیست و چگونه تشخیص داده می‌‌شود؟

اسکولیوز (به انگلیسی: Scoliosis) انحراف غیرطبیعی ستون فقرات به یک طرف است. به‌‌همین‌‌دلیل، فرد مبتلا به این مشکل دارای یک انحنا C یا S شکل در پهلو خود است. زاویه این انحراف ممکن است از 10 تا 100 درجه متغیر باشد و اغلب در قسمت فوقانی ستون فقرات و کمر دیده می‌‎شود.

اگرچه اسکولیوز می‎‌تواند در هر سنی ظاهر شود، اما اغلب در سنین 10 تا 12 سالگی یا در دوران نوجوانی بروز می‎‌کند. اسکولیوز نوزادی نادر است و می‌‎تواند قبل از 3 سالگی ظاهر شود.

در بیشتر موارد، هیچ علت شناخته‌‎شده‌‎ای برای ابتلا به اسکولیوز وجود ندارد. پزشکان به این وضعیت اسکولیوز ایدیوپاتیک می‎‌گویند.

در موارد دیگر، اسکولیوز ممکن است با فلج مغزی، دیستروفی عضلانی یا اسپینا بیفیدا همراه باشد. از طرف دیگر، ممکن است یک ناهنجاری هنگام تولد باشد.

در بیشتر موارد، فرد نیازی به درمان ندارد.

تجربه نشان داده است که انحراف ستون فقرات به میزان قابل توجهی پیشرفت نمی‎‌کند. با این حال، بسته به درجه انحنا و سن بیمار، پزشکان ممکن است استفاده از بریس پشت و فیزیوتراپی را توصیه کنند.

تعداد بسیاری کمی نیز نیاز به جراحی دارند. عوارض احتمالی اسکولیوز شامل درد مزمن، مشکلات تنفسی و کاهش توانایی برای انجام فعالیت بدنی است.

در ادامه به راهکارهایی برای تشخیص آن اشاره خواهیم کرد.

انواع اسکولیوز

از انواع اسکولیوز می‎‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اسکولیوز مادرزادی
• اسکولیوز زودرس
• ایدیوپاتیک نوجوانان
• اسکولیوز دژنراتیو
• اسکولیوز عصبی عضلانی
• کیفوز شوئرمن
• اسکولیوز سندرمیک

علائم اسکولیوز

اسکولیوز معمولا از دوران نوزادی یا نوجوانی آشکار می‌‎شود و علائم بسته به سن فرد متفاوت است.

علائم در نوجوانان

شایع‎‌ترین شکل اسکولیوز به نام اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانان در سنین نوجوانی ظاهر می‎‌شود. این بیماری می‎‌تواند افراد بین 10 تا 18 سال را تحت تاثیر قرار دهد.

علائم آن شامل موارد زیر است:

• ممکن است موقعیت سر کمی خارج از مرکز به نظر برسد.
• دنده‎‌های دو طرف بدن ممکن است نا‌متقارن دیده شوند.
• یک لگن ممکن است برجسته‌‎تر از دیگری باشد.
• یک تیغه شانه ممکن است بالاتر از دیگری باشد.
• پشت فرد ممکن است به یک طرف متمایل شود.
• طول پاها ممکن است کمی متفاوت باشد.

برخی از انواع اسکولیوز می‎‌توانند باعث کمردرد شوند. این علامت در افراد مسن بیشتر دیده می‎‌شود.

علائم در نوزادان

در نوزادان، علائم می‌‎تواند شامل موارد زیر باشد:

• برآمدگی در یک طرف قفسه سینه
• تمایل به دراز کشیدن در سمت خمیده بدن
• مشکلات قلبی و تنفسی و درد قفسه سینه (در موارد شدید)

اگر انحراف ستون فقرات نوزادان به‌‎موقع تشخیص و درمان نشود، در آینده در معرض خطر مشکلاتی مانند اختلال در عملکرد قلب و ریه خواهند بود.

علل موثر در بروز اسکولیوز

اگرچه پزشکان هنوز نمی‌‌دانند که دقیقاً چه چیزی باعث بروز اسکولیوز به‎‌عنوان یکی از انواع بد‌شکلی ستون فقرات می‎‌شود، اما به نظر می‌‎رسد که در کنار ژنتیک عوامل زیر در افزایش خطر ابتلا به آن موثر هستند:

اختلالات عصبی عضلانی

مواردی مانند فلج مغزی، فلج اطفال و دیستروفی عضلانی بر اعصاب و ماهیچه‎‌ها تأثیر می‎‌گذارند و ممکن است زمینه بروز اسکولیوز را فراهم کنند.

پوکی استخوان

ممکن است باعث بروز اسکولیوز ثانویه به‌‎دلیل تخریب استخوان شود. به‌‎همین‎‌دلیل است که تشخیص به‌‎موقع آن به کمک تست تراکم استخوان ضرورت دارد.

اسکولیوز مادرزادی

اگرچه بروز اسکولیز در بدو تولد نادر است، اما اگر استخوان‌‎های ستون فقرات در هنگام رشد جنین به طور غیر‌طبیعی رشد کنند، ممکن است رخ دهد.

طول ساق پا

اگر یک پا بلندتر از پای دیگر باشد، ممکن است فرد دچار اسکولیوز شود.

اسکولیوز سندرمیک

می‌‌تواند به‎‌عنوان عوارض یک وضعیت پزشکی مانند نوروفیبروماتوز یا سندرم مارفان ایجاد شود.

علل دیگر

وضعیت نامناسب بدن، حمل مداوم کوله پشتی سنگین، اختلالات بافت همبند و وقوع برخی آسیب‎‌ها نیز می‎‌توانند باعث بد‌شکلی ستون فقرات و بروز اسکولیوز یا حتی بیماری کیفوز (گوژپشتی) شوند.

نحوه صحیح تشخیص اسکولیوز

همانطور‌که بد‌شکلی ستون فقرات پیشرفت می‌‌کند، می‌‎تواند تغییرات محسوس‌‎تری مانند ناهمواری باسن و شانه‌‎ها، دنده‎‌های برجسته و جابجایی کمر و تنه به پهلو را ایجاد کند. به‌‎همین‎‌دلیل، تشخیص سریع انحراف ستون فقرات در دوران کودکی یا نوجوانی اهمیت زیادی دارد.

پزشک متخصص در ابتدا یک تاریخچه پزشکی دقیق از بیمار می‎‌گیرد. سپس برای معاینه فیزیکی ستون فقرات، دنده‎‌ها، باسن و شانه‎‌ها اقدام می‌‎کند. در طول معاینه فیزیکی احتمالا از شما یا کودکتان می‎‌خواهد که با بازوهای آویزان بایستد و سپس از کمر به سمت جلو خم شود تا ببیند آیا یک طرف قفسه سینه برجسته‌‌تر از طرف دیگر است یا خیر.

با کمک ابزاری به نام اسکولیومتر، پزشک می‌‎تواند درجه اسکولیوز را اندازه‎‌گیری کند.

انحراف ستون فقرات بیشتر از 10 درجه نشان‌‎دهنده ابتلا به اسکولیوز است.

پزشک هم‎‌چنین ممکن است یک معاینه عصبی برای بررسی موارد زیر انجام دهد:

• ضعف عضلانی
• بی‎‌حسی
• رفلکس‌‎های غیر‌طبیعی

معمولا برای تشخیص قطعی لازم است که تصویربرداری با اشعه ایکس انجام دهید. این آزمایش می‌‎تواند شکل، جهت، محل، زاویه و شدت انحنای ستون فقرات را ارزیابی کند.

اگر پزشک مشکوک شود که یک بیماری زمینه‌‎ای مانند ناهنجاری نخاع باعث ایجاد اسکولیز شده است، ممکن است همزمان با عکسبرداری با اشعه ایکس انجام ام ار آی را نیز توصیه کند.

انواع روش‌‎های درمان اسکولیز

نحوه درمان اسکولیوز بسته به شدت انحراف و بد‌شکلی ستون فقرات متفاوت است. در ادامه به جزئیات این مساله اشاره خواهیم کرد.

نحوه درمان اسکولیز خفیف

افرادی‎‌که انحنای بسیار خفیفی دارند معمولا به هیچ درمانی نیاز ندارند، اگرچه ممکن است به معاینات منظم نیاز داشته باشند تا روند بدتر شدن انحراف ارزیابی شود.

نحوه درمان بد شکلی ستون فقرات متوسط

اگر انحنای ستون فقرات متوسط ​​یا شدید باشد ممکن است به نصب بریس یا جراحی نیاز باشد. در این حین عواملی که باید در نظر گرفته شوند عبارتند از:

• بلوغ. اگر روند رشد استخوان‌‎های کودک متوقف شده باشد، خطر بدتر شدن انحراف ستون فقرات کم است. به‌‎همین‌‎دلیل، بریس‌‌ها بیشترین تأثیر را روی کودکانی دارند که استخوان‌‌هایشان هنوز در حال رشد است. طور متوسط، دختران در 14 سالگی و پسران در 16 سالگی فرآیند رشد خود را کامل می‎‌کنند. البته این رنج سنی در افراد مختلف بسیار متفاوت است.
• شدت انحراف ستون فقرات. اصولا انحراف‌‎های با زاویه بزرگتر به‌‌مرور زمان بدتر می‌‎شوند.
• جنسیت. خطر بدتر شدن انحراف ستون فقرات در دختران بسیار بیشتر از پسران است.

اگرچه استفاده از بریس باعث درمان اسکولیوز متوسط یا معکوس شدن انحنا نمی‎‌شود، اما معمولاً از بدتر شدن روند بیماری جلوگیری می‌‎کند. کودکانی‎‌که از بریس استفاده می‌‌کنند می‌‎توانند در بیشتر فعالیت‎‌ها شرکت کنند و محدودیت‌‎های کمتری دارند.

انجام تمرینات مختلف تحت نظر فیزیوتراپیست نیز ممکن است به بهبود اسکولیوز متوسط کمک کند. هدف همه این تمرینات تنظیم مجدد ستون فقرات، قفسه سینه، شانه‌‎ها و لگن برای رسیدن به یک وضعیت معمولی است.

نحوه درمان اسکولیوز شدید

اسکولیوز شدید معمولا با گذشت زمان پیشرفت می‌‌کند. به‌‎همین‌‎دلیل، پزشک ممکن است جراحی فیوژن ستون فقرات را برای کمک به صاف کردن انحنا و جلوگیری از بدتر شدن آن پیشنهاد دهد.

جراح ممکن است از میله‎‌ها، قلاب‌‎ها، پیچ‌‎ها یا سیم‎‌های فلزی برای صاف نگهداشتن بخشی از ستون فقرات در حین بهبود استخوان استفاده کند. هم‌چنین ممکن است برای تسریع روند بهبود استخوان به‎‌سراغ پیوند استخوان برود.

اگر برای تشخیص اسکولیوز نیاز به انجام آزمایش‎‌های تصویربرداری دارید، پیشنهاد ما به شما مراجعه به مرکز تصویربرداری صدر است. این مرکز به‌‎واسطه برخورداری از کادر قوی و تجهیزات به‌‎روز به‎‌عنوان یکی از بهترین مراکز در تهران شناخته شده است. همزمان برای درمان و کنترل درد ناشی از این بیماری نیز می‌‎توانید به کلینیک درد مراجعه کنید.