یکی از شایع‌ترین اختلال‌های روانشناختی، اختلال وسواس فکری عملی یا Obsessive-compulsive disorder (OCD) است که افراد مبتلا یک‌ سری از کارها و رفتارهای تکراری را انجام می‌دهند. کسانی‌‌که با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند در‌ زندگی‌ و روابط شخصی با مشکلات زیادی روبرو می‌شوند.

وسواس فکری عملی دارای علائم و نشانه‌های مختلفی است که در ادامه مطلب به‌ توضیح آن‌ها می‌پردازیم.

اختلال وسواس فکری عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری عملی که‌ آن‌را به نام OCD می‌شناسیم، بیماری است که فرد با افکار، عقاید و احساسات خارج از کنترل روبرو می‌شود.‌

بیمار برای آنکه بتواند از دست این افکار خلاص شود به انجام کارهای تکراری روی می‌آورد. این رفتارهای تکراری طیف وسیعی را دربر می‌گیرد که متداول‌ترین‌ آن‌ شستن مداوم دست‌ها، بررسی کردن چندین باره کارهای انجام شده، تقارن داشتن لوازم و فعالیت‌های ذهنی تکراری مانند شمارش‌ هستند.

آنچه که اختلال وسواس اجباری و عملی را به بیماری خطرناکی تبدیل می‌کند تاثیر قابل توجه‌ آن در فعالیت‌های روزانه و تعاملات فرد است. تا جایی‌که بیمار ممکن است به‌دلیل رفتارهای وسواس‌گونه از دیگران فاصله بگیرد یا توسط خانواده و دوستان طر‌د شود.

لازم به‌ذکر است که صرف داشتن افکار ناراحت‌کننده و مزاحم نشان‌دهنده بیماری اختلال وسواس فکری عملی نیست. فرد مبتلا به این‌ بیماری با افکار سفت و سختی روبرو‌ است که در صورت انجام ندادن آن‌ها با ناراحتی شدید روبرو می‌شود.

نشانه‌ها و علائم وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری عملی معمولاً شامل علائم خاصی است. شناخت این علائم به تشخیص بهتر و درمان آن کمک فراوانی می‌کند.

افراد دارای وسواس OCD با رفتارهای غیرقابل کنترل روبرو هستند که به پریشانی و استرس منجر می‌شود. بیمار مبتلا به این اختلال نمی‌تواند این افکار را نادیده بگیرید و به‌طور ناخواسته به عملی کردن آن‌ها روی می‌آورد. برخی از مهم‌ترین نشانه‌های این اختلال عبارتند از:

• نگرانی از میکروب‌ها و آلوده شدن
• چک کردن چندین باره قفل بودن درب و پنجره
• رفتارهایی مانند خواندن چندین باره متون
• اطمینان از متقارن و منظم بودن لوازم
• ترس از اشتباه کردن
• نگرانی زیاد در رابطه عاطفی
• افکار وحشتناک با مضمون‌ آسیب رساندن به خود یا دیگران
• دوری‌ از دست‌ دادن و تعامل با دیگران
• اجبار به شستشو و نظافت چندباره
• چک کردن مداوم کارها
• مرتب کردن وسایل
• شمارش تکراری
• تلاش برای جایگزین کردن فکر خوب با فکر بد
• چیدن چندین باره وسایل کابینت یا کمد برای اطمینان خاطر

کی باید به پزشک مراجعه کرد؟

تا اینجا‌ با علائم اختلال وسواس فکری عملی آشنا شدید. اگر برخی از آن‌ها را در خود می‌بینید احتمالاً سوال‌تان این است که باید به پزشک مراجعه کنید یا خیر.

افراد مبتلا به OCD با علائم شدیدی روبرو هستند که بر کیفیت زندگی آنها تاثیر می‌گذارد و حتی روابط خانوادگی یا کاری‌شان را با مشکلات جدی روبرو می‌کند. در نتیجه، هنگامی باید برای درمان اختلال وسواس فکری عملی به پزشک مراجعه کنید که این رفتارها زندگی عادی شما را مختل سازد‌.

همچنین بسیاری از افراد مشکلات دیگری مانند کمال‌گرایی که همان انجام کارها بدون عیب و نقص است و با OCD تفاوت دارد. برخی افراد نیز دچار اختلال وسواس اجباری (OCPD) هستند که علائم بسیار مشابه وسواس فکری دارد.

بنابراین، صرف داشتن نگرانی بیش از حد یا منظم بودن را نمی‌توان دلیل بر وجود وسواس فکری دانست.

خطرات وسواس فکری عملی

شدت وسواس فکری عملی در افراد مبتلا متفاوت است، اما همه آنها به علائم وسواس دچار هستند. اقدام برای درمان اختلال وسواس فکری برای تمامی این افراد اجباری است. چراکه حتی در صورت ابتلای خفیف به آن نیز ممکن است فرد به خود یا دیگران آسیب وارد کند.

در ساده‌ترین حالت، فرد مبتلا به وسواس با شستن مکرر دست‌ها یا حمام کردن مداوم دچار مشکلات پوستی می‌شود.

از دیگر خطرات OCD ‌می‌توان به بروز مشکلات روانی و تشدید بیماری به‌دلیل وجود افکار مزاحم یا عدم ارتباط با دیگران اشاره کرد. بنابراین، درمان وسواس فکری عملی باید جدی گرفته شود و فرد مبتلا نباید وسط درمان، آن‌را رها کند.

روش‌های تشخیص OCD

برای تشخیص اختلال وسواس فکری عملی مانند اختلال بیش فعالی هیچ آزمایش مشخصی وجود ندارد.‌ روانپزشک بعد از معاینه و پرسیدن سوال درباره سلامت روان و علائم بیماری به تشخیص آن می‌پردازد. روانپزشک معیارهای مختلفی را برای تشخیص OCD ملاک قرار می‌دهد که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• داشتن وسواس
• صرف بیش از یک ساعت زمان در‌‌ روز برای انجام کارهای وسواس‌گونه
• وجود وسواسی که به کاهش فعالیت‌های اجتماعی منجر شود.

گاهی اوقات، فرد دارای وسواس فکری اطلاعات کافی را در اختیار روانپزشک قرار نمی‌دهد. در چنین موقعیتی از خانواده و دوستان بیمار خواسته می‌شود که در جلسات مشاوره شرکت کنند. درمانگر از آنها درباره رفتار بیمار سوالاتی می‌پرسد و براساس تمامی داده‌ها به تشخیص این بیماری می‌پردازد.‌

راه‌های درمان اختلال وسواس فکری عملی

کسانی‌که به این اختلال دچار هستند، لحظاتی دشوار را سپری می‌کنند و زندگی‌ را به کام خود و اطرافیانشان تلخ می‌سازند. درمان وسواس فکری عملی به این افراد کمک می‌کند تا کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و به فعالیت‌های عادی خود بازگردند.

مهم‌ترین روش‌های درمانی به شرح زیر است:

درمان شناختی رفتاری

یکی از درمان‌های موثر‌ برای اختلال وسواس فکری عملی است که از طریق مواجهه انجام می‌شود.

در طول جلسات درمانی، تصاویر ترسناک و موقعیت‌هایی  که با وسواس آنها مرتبط است به‌نمایش‌ در‌می‌آید‌. ابتدای درمان فرد دچار اضطراب می‌شود، اما کم کم تحت آموزش قرار می‌گیرد تا در این موقعیت‌ها رفتارهای همیشگی را انجام ندهد.‌

این روش به مبتلایان یاد می‌دهد که افکار ترسناک فقط در ذهن آنها وجود دارد و در صورت انجام ندادن کارهای وسواس‌گونه، اتفاقی برایشان رخ نمی‌دهد.

دارو درمانی

روش دیگر درمان اختلال وسواس فکری عملی استفاده از داروهای درمان افسردگی است. نکته مهم این است که تمامی داروها باید زیر نظر پزشک متخصص تجویز شود و از خود درمانی به شدت باید پرهیز کرد.

لازم به ذکر است که برای افزایش سرعت بهبودی،‌ دارودرمانی در کنار درمان شناختی رفتاری‌ بکار گرفته می‌شود.

جراحی مغز و اعصاب

تحقیقات جدید نشان می‌دهد که روش‌های جراحی مانند کپسولوتومی شکمی گاما برای بیماران اختلال وسواسی شدید، گزینه مناسبی است.

دیگر‌ روش جراحی، تحریک عمقی مغز است که در آن الکترودهایی داخل مغز بیمار کار گذاشته می‌شود تا به درمان این اختلالات بپردازند. این روش تهاجمی و پیچیده در مراکز درمانی محدودی ارائه می‌شود و در دسترس‌ همگان قرار ندارد.

نوروفیدبک

نوروفیدبک روش درمانی جدیدی است که قسمت کنترل احساسات و واکنش‌های مغز فرد مبتلا دوباره آموزش داده می‌شود تا بهتر رفتار کند.

این روش درمانی با کمک دستگاهی مخصوصی افکار بیمار را تغییر می‌دهد‌. برای انجام نوروفیدبک از هیچ داروی‌ استفاده نمی‌شود، اما فرد باید برای درمان چندین جلسه مراجعه کند‌.