اختلال نقص توجه یا اختلال بیش فعالی یا ADHD بیماری‌ است که از سنین کودکی شروع می‌شود و در‌ بزرگسالی نیز ادامه می‌یابد. افراد بسیاری از مشکلاتی مانند تحرک زیاد و عدم تمرکز رنج می‌برند و این موضوع به انجام فعالیت روزانه آنها خلل وارد می‌کند. در‌ این مطلب قصد داریم به‌طور کامل به معرفی این بیماری بپردازیم و علائم ADHD، نحوه تشخیص و درمان آن‌را توضیح دهیم.

اختلال بیش فعالی یا ADHD چیست؟

اختلال ADHD یک اختلال رفتاری-رشدی است که فرد را دچار مشکلاتی مانند بی‌توجهی، عدم تمرکز و سازماندهی، بیش فعالی، بی‌قراری شدید، تکانشگری و تصمیمات نسنجیده می‌سازد.

این بیماری اغلب در کودکان زیر 12 سال تشخیص داده می‌شود. این بدان معنا نیست که تمامی افراد دارای اختلال بیش فعالی در سنین کودکی به مشکل خود پی می‌برند. افراد زیادی این بیماری را در بزرگسالی تشخیص می‌دهند و به دنبال درمان آن می‌روند.

اختلال نقص توجه ممکن است در زمانی که کودک به مدرسه می‌رود یا در سنین جوانی شدت یابد. برعکس این قضیه نیز صادق است؛ زیرا برخی از افراد با افزایش سن بهبود می‌یابند‌ و علائم ADHD در‌ آن‌ها کاهش پیدا می‌کند.

نشانه‌های اختلال نقص توجه بسیار گسترده است و علاوه‌بر‌ موارد گفته شده، بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان با مشکلات دیگری مانند اضطراب و بی‌خوابی نیز همراه است که در‌‌ ادامه به توضیح بیشتر آن‌ها می‌پردازیم.

علائم بیش فعالی چیست؟

مهم‌ترین نکته درباره اختلال ADHD شناخت علائم آن است.

این مورد از آن جهت اهمیت دارد که بسیاری از افراد مشکلاتی مانند تحرک زیاد یا بی‌توجهی را به سن خود یا فرزندانشان ربط می‌دهند و برای درمان آن اقدام نمی‌کنند. در ادامه برخی از مهم‌ترین علائم بیش فعالی اشاره می‌کنیم:

بی‌توجهی

• به جزئیات توجهی نمی‌کنند و فعالیت‌های محول شده در مدرسه یا محیط کار را انجام نمی‌دهند.
• نمی‌توانند حواس خود را برای بازی، گفتگوی روزمره یا خواندن مطالب جمع کنند.
• در مکالمه به حرف طرف مقابل گوش نمی‌دهند‌.
• در برنامه‌ریزی موفق نیستند و در حین انجام کارها با عدم تمرکز روبرو می‌شوند و فعالیت‌ها را نصفه رها می‌سازند.
• در سازماندهی، نظم، انجام دادن کارها به ترتیب و مدیریت کردن زمان مشکل دارند.
• هر فعالیتی که به تلاش ذهنی نیاز داشته باشد، مانند نوشتن تکالیف مدرسه، تکمیل فرم یا بررسی مقالات برای این افراد دشوار است.
• گم کردن وسایل روزمره مانند مداد، کتاب، عینک و تلفن همراه از دیگر علائم ADHD است.
• حواس‌شان به‌راحتی پرت می‌شود و تمرکزی روی فعالیت خود ندارند.
• انجام کارهای روزانه مانند برقراری تماس تلفنی یا قرار ملاقات را فراموش می‌کنند یا آن را به زمان دیگری موکول می‌سازند.

بیش فعالی-تکانشگری 

• دائما بی‌قراری می‌کنند و حتی در حالت نشسته نیز تحرک دارند.‌
• سر کلاس یا جلسات کاری صندلی خود را ترک می‌کنند.
• در زمان نامناسب شروع به دویدن می‌کنند و اضطراب دارند.
• بدون سروصدا نمی‌توانند بازی کنند.
• مدام حرکت می‌کنند؛ گویی اختیارشان را در دست ندارند.
• زیاد صحبت می‌کنند.
• حرف دیگران را قطع می کنند و نمی‌توانند برای صحبت کردن منتظر بمانند.

ترکیبی

برخی از افراد، ترکیبی از علائم بی‌توجهی و بیش فعالی را باهم دارند. بیشتر مبتلایان در این دسته هستند و از مشکلاتی مانند تحرک زیاد و عدم تمرکز رنج می‌برند. 

دلایل بروز اختلال بیش فعالی چیست؟

اختلال نقص توجه مانند اختلال دوقطبی و سایر بیماری‌های مشابه دلیل مشخصی ندارد.

محققان با بررسی علائم بیش فعالی و مشخصات این بیماری، انتقال از طریق ژن را عامل مهمی در ایجاد آن ذکر کرده‌اند. علاوه‌بر ژنتیک، عوامل دیگری نیز در بوجود آمدن اختلال نقص توجه نقش دارند که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• تغذیه و‌ آسیب‌های محیطی
• داشتن اختلال‌هایی مانند اضطراب، افسردگی و مصرف مواد مخدر
• تولد نارس
• وزن‌ کم در بدو تولد

راه‌های تشخیص بیش فعالی

تشخیص زودهنگام و درست بیش فعالی در بزرگسالان و کودکان در درمان آن و کمک بیشتر به افراد مبتلا موثر است. برای شناسایی این مشکل باید علائم بیش فعالی به‌طور‌کامل از سوی اطرافیان کودک یا فرد بزرگسال گزارش شود. به‌همین‌ دلیل، پزشک از روش‌های مختلفی استفاده می‌کند که عبارتند از:

مصاحبه با والدین و اطرافیان

گفتگو با معلمان و والدین بخش مهمی در تشخیص این بیماری بشمار می‌رود. پزشک در این مکالمه سوالاتی را در مورد نحوه رفتار و فعالیت‌های کودک در خانه مطرح می‌کند. در بزرگسالان نیز پزشک ممکن است با همسر و اطرافیان فرد به گفتگو بپردازد.

مشاهده

در این روش، پزشک از والدین و معلمان می‌خواهد تا به مشاهده رفتار کودک بپردازد و آن‌‌ها را در یک دفترچه ثبت کنند.

سابقه خانوادگی

بررسی سابقه خانوادگی در تشخیص اختلال بیش فعالی نقش مهمی ایفا می‌کند. والدینی که دچار اختلال نقص توجه هستند از یک تا 91 درصد احتمال دارد به فرزندان خود این بیماری را منتقل کنند.

تست روانشناختی و پزشکی

تست‌های روانشناختی و پزشکی مختلف مانند تست شنوایی و بینایی، آزمایش خون، ام آر آی، سی تی اسکن و نوار مغزی برای تشخیص اختلال ADHD بکار گرفته می‌شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اختلال نقص توجه یکی از بیماری‌هایی است که فرد را در انجام فعالیت‌های روزانه دچار مشکل می‌سازد. درصد این بیماری ممکن است برای افراد تفاوت داشته باشد و با افزایش سن نیز بهبود یا شدت یابد.

فرد بیمار باید باتوجه به گستردگی بیماری و تاثیر آن در انجام کارهای روزمره به پزشک مراجعه کند تا درمان شود.

لازم‌ به ذکر است که قبل از مراجعه به پزشک سعی کنید تمامی علائمی که زندگی شما را مختل ساخته‌ است، یادداشت کنید. در هنگام مراجعه این اطلاعات را در اختیار متخصص قرار دهید تا او بتواند درباره روش تشخیص و درمان اختلال بیش فعالی تصمیم مناسبی بگیرد.

روش‌های درمان اختلال ADHD

درمان ADHD معمولاً شامل ترکیبی از رویکردهای متناسب با نیازهای فرد است. نکته مهم این است که تمامی روش های درمانی باید با نظر و انتخاب پزشک متخصص انتخاب شود.

اگر دچار این اختلال هستید، از خوددرمانی به شدت بپرهیزید.

 در ادامه مروری بر روش‌های رایج درمان بیش فعالی خواهیم داشت:

دارودرمانی

استفاده از دار‌وهای محرک سطح دوپامین و نوراپی را در مغز افزایش می‌دهند، تمرکز را بهبود می‌بخشند و بیش فعالی را تا‌ حد زیادی کنترل می‌کنند.

لازم به‌ذکر است که داروهای غیرمحرک زمانی استفاده می‌شود که محرک‌ها موثر نباشند یا عوارض جانبی قابل توجهی بودجود آورند.

برخی اوقات از روش‌های ضد افسردگی‌‌ و اضطراب مانند کتامین تراپی برای کاهش علائم این بیماری استفاده می‌شود.‌

رفتار درمانی

با استفاده از روش‌های مختلفی مانند تشویق به تکرار رفتارهای مثبت، حذف موقعیت‌های نامطلوب، درنظر گرفتن امتیاز و پاداش، آموزش تکنیک‌های مختلف به والدین، به فرد دارای اختلال نقص توجه کمک می‌کند تا بر این بیماری چیره شود.

درمان شناختی رفتاری (CBT)

درمانی ساختاریافته و هدف گرا است که به افراد کمک می‌کند تا رفتارهای منفی خود را تغییر دهند. این درمان همانند اختلال وسواس اجباری، برای نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به ADHD بسیار کاربردی است.

تغییر سبک زندگی

تهیه یک برنامه مشخص برای فعالیت‌های روزانه به افراد مبتلا به اختلال نقص توجه کمک می‌کند تا زمان خود را مدیریت کنند. در این برنامه باید ورزش، رژیم غذایی مناسب و خواب کافی گنجانده شود تا علائم بیش فعالی کاهش یابد.

مشاوره روانشناختی

مشاوره فردی و خانوادگی می‌تواند فضایی را برای فرد مبتلا ایجاد سازد که در مورد چالش‌های خود گفتگو کند. همچنین اعضای خانواده با شرکت در جلسات مشاوره، درک بیشتری از مشکلات این افراد پیدا می‌کنند و برای حل آن‌ها قدم برمی‌دارند.