اختلال استرس پس از سانحه (Post-traumatic stress disorder) یا به اصطلاح PTSD، یک مشکل روان‌شناختی است که برخی افراد پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد آسیب‌زا به آن مبتلا می‌شوند. اکثر افرادی‌که با رویدادهای آسیب‌زا جسمی یا عاطفی مواجه می‌شوند، با گذشت زمان و مراقبت از خود معمولاً بهتر می‌شوند. اما برخی تا مدت زیادی درگیر افکار و احساسات شدید و مزاحم مرتبط با آن‌ها هستند و این مسئله در عملکرد روزانه‌شان اختلال ایجاد می‌کند.

بهتر است بدانید که اختلال استرس پس از ضربه می‌تواند در هر سنی بروز کند و تا ماه‌ها یا حتی سال‌ها ادامه یابد. از این رو، درمان به‌موقع تحت نظر روانپزشک برای کاهش علائم و بهبود عملکرد بیمار اهمیت زیادی دارد. در ادامه به علائم و نحوه درمان آن اشاره خواهیم کرد.

علائم اختلال اضطراب پس از سانحه چیست؟

اگرچه علائم اختلال اضطراب پس از سانحه اغلب در عرض یک ماه پس از تجربه رویداد آسیب‌زا بروز می‌کنند؛ اما گاهی اوقات این علائم تا سال‌ها ظاهر نمی‌شوند!

مطمئناً بروز آن‌ها باعث ایجاد مشکلات قابل توجهی در موقعیت‌های اجتماعی، کاری یا حتی روابط افراد می‌شود. همچنین می‌توانند در توانایی فرد برای انجام کارهای عادی روزانه تداخل ایجاد کنند.

در علم روانپزشکی، علائم اختلال استرس پس از ضربه به 4 نوع خاطرات آزاردهنده، اجتناب از بیان حادثه، تغییرات منفی در تفکر و خلق‌وخو و تغییر در واکنش‌های فیزیکی و احساسی دسته‌بندی می‌شوند.

خاطرات آزاردهنده

یکی از علائم رایج اغلب افراد مبتلا به این اختلال، یادآوری مکرر خاطرات آزاردهنده و ناراحت‌کننده رویداد آسیب‌زا حتی به‌صورت کابوس است. این مسئله معمولاً باعث پریشانی شدید عاطفی یا بروز واکنش‌های فیزیکی می‌شود.

اجتناب از بیان حادثه

معمولاً افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه، از فکر کردن یا صحبت کردن در مورد رویداد آسیب‌زا اجتناب می‌کنند. حتی تمایلی به مواجهه دوباره با مکان‌ها، فعالیت‌ها یا افرادی‌که آن‌ها را به یاد این رویداد می‌اندازد، ندارند.

تغییرات منفی در تفکر و خلق‌وخو

این تغییرات ممکن است به شکل‌های زیر خود را نشان دهند:

• افکار منفی در مورد خود، دیگران یا جهان
• ناامیدی نسبت به آینده
• مشکلات یادگیری و حافظه
• مشکل در حفظ روابط با دیگران
• احساس جدایی از خانواده و دوستان
• عدم علاقه به انجام فعالیت‌هایی که در گذشته لذت‌بخش بودند.
• بی‌حسی از نظر عاطفی

تغییرات در واکنش‌های فیزیکی و عاطفی

این تغییرات معمولاً به‌صورت موارد زیر خود را نشان می‌دهند:

• بروز رفتارهای خودتخریبی، مانند نوشیدن بیش‌ازحد الکل یا رانندگی با سرعت زیاد
• مشکلات خواب
• مشکل در تمرکز
• افزایش تحریک‌پذیری و رفتارهای پرخاشگرانه
• احساس گناه یا شرم
• ترس شدید

کودکان مبتلا به PTSD، معمولاً در بیان احساسات خود مشکل داشته دارند. آن‌ها ممکن است بی‌قرار به نظر برسند یا برای تمرکز کردن روی کارهای خود مشکل داشته باشند.

این علائم گاهی با علائم اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) اشتباه گرفته می‌شوند. به‌همین‌دلیل، کودک برای تشخیص قطعی باید توسط روانپزشک معاینه شود.

علل پدید آمدن اختلال استرس پس از سانحه چیست؟

به‌طورکلی، پزشکان مطمئن نیستند که چرا برخی از افراد دچار اختلال استرس پس از سانحه می‌شوند، اما مشابه بسیاری از مشکلات سلامت روان مانند اختلال دوقطبی و اختلال وسواس اجباری، احتمالاً در اثر ترکیبی از عوامل زیر ایجاد می‌شود:

• تجربه رویدادهای استرس‌زا مانند آزار جسمی در دوران کودکی، خشونت جنسی، حمله فیزیکی، تهدید شدن با سلاح و تصادف
• تغییرات مغزی در پاسخ به استرس و تولید سطوح غیرطبیعی برخی از انتقال‌دهنده‌های عصبی و هورمون‌ها
• وجود سابقه خانوادگی اضطراب و افسردگی
• داشتن مشکلات سوءمصرف مواد مخدر و نوشیدن بیش‌ازحد الکل

روش‌های تشخیص اختلال استرس پس از سانحه

روانپزشک برای تشخیص این اختلال، علائم، تاریخچه پزشکی، سابقه سلامت روان و احتمال قرار گرفتن در معرض رویدادهای آسیب‌زا را بررسی می‌کند.

سپس برای تشخیص قطعی، از معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانشناسی آمریکا (DSM-5) استفاده و پاسخ‌های شما را آنالیز می‌کند.

در کنار ارزیابی روانی، ممکن است روانپزشک یک معاینه فیزیکی نیز انجام دهد. همچنین آزمایش‌های خاصی مانند آزمایش خون و نوار عصب و عضله را تجویز کند تا بررسی کند آیا مشکلات دیگری زمینه بروز علائم شما هستند یا خیر.

چه زمانی باید به روانپزشک مراجعه کنیم؟

مهم است که به‌دنبال مواجهه با یک رویداد آسیب‌زا، به طور منظم به روانپزشک مراجعه کنید. به‌خصوص اگر علائم شما به مرور زمان بدتر و باعث اختلال در روند زندگی شده‌اند. اگر اخیراٌ افکار خودکشی یا آسیب رساندن به خود را تجربه می‌کنید، حتما از خدمات اورژانس پزشکی استفاده کنید.

خوشبختانه کلینیک مغز و اعصاب مجتمع پزشکی صدر یکی از بهترین مراکز در زمینه تشخیص و درمان اختلال استرس پس از سانحه است. امکانات مجهز و حرفه‌ای‌ترین روانشناسان و روانپزشکان در این مرکز آماده خدمت‌رسانی به شما عزیزان هستند.

روش‌های درمان اختلال استرس پس از سانحه

مطمئناً درمان به‌موقع اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند به شما کمک کند تا کنترل زندگی خود را دوباره به دست آورید.

اگرچه درمان اولیه شامل روان‌درمانی است، اما می‌تواند شامل دارودرمانی و مواردی دیگر نیز باشد. ترکیب این روش‌ها می‌تواند به بهبود علائم شما کمک زیادی کند.

از گزینه‌های ‌درمانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

درمان پردازش شناختی (CPT)

این روش به طور خاص برای درمان اختلال استرس پس از ضربه طراحی شده است. کمک می‌کند تا روش‌های تفکر (الگوهای شناختی) که شما را درگیر اثرات رویدادهای آسیب‌زا کرده اند بشناسید. سپس به روشی جدید با خاطرات و احساسات ناراحت‌کننده خود مقابله کنید. 

مواجهه‌درمانی مداوم و طولانی‌مدت

این روش به شما می‌آموزد که چگونه به افکار و احساسات خود در مورد یک رویداد آسیب‌زا نزدیک شوید. چراکه مواجهه تدریجی با علت ترس در یک محیط امن و کنترل‌شده، ممکن است کمک کند تا کنترل بیشتری روی روان خود داشته باشید.

درمان حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR)

این روش شامل حرکت دادن چشم‌ها به روشی خاص در حین پردازش خاطرات آسیب‌زا است. بدین‌شکل، به شما کمک می‌کند تا از تروما یا سایر تجربیات ناراحت‌کننده زندگی بهبود پیدا کنید.

دارودرمانی

روانپزشک در صورت صلاحدید، می‌تواند گروهی از داروهای ضدافسردگی، مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) یا مهارکننده‌های بازجذب سروتونین نوراپی‌نفرین (SNRIs) را برای درمان این اختلال تجویز کند.

کتامین تراپی

اگرچه روش‌های ذکرشده تا حدود زیادی موثر هستند، اما در نهایت برای موارد مقاوم‌تر، شدید و ناتوان‌کننده PTSD، کتامین ‌تراپی در نظر گرفته می‌شود.

داروی کتامین بیهوش‌کننده است و می‌تواند علائم اختلال استرس پس از سانحه را در بیماران به‌سرعت و طی یک روز پس از تزریق کاهش دهد. برخلاف روان‌درمانی و دارودرمانی که حدود 5 تا 8 هفته طول می‌کشد تا اثر کنند.

اختلال استرس پس از سانحه تا چه اندازه شایع است؟

تقریباً 61 تا 80 درصد افراد در مقطعی از زندگی خود یک رویداد آسیب‌زا را تجربه می‌کنند. اما معمولاً اختلال اضطراب پس از سانحه در حدود 5 تا 10 درصد از این جمعیت بروز می‌کند.

آیا امکان پیشگیری از بروز اختلال استرس پس از سانحه وجود دارد؟

اگرچه همیشه نمی‌توان از بروز رویدادهای آسیب‌زا جلوگیری کرد. اما توجه به نکات خاصی مانند تفکر مثبت نسبت به تجارب بد زندگی، داشتن یک استراتژی مقابله‌ای سالم در برابر خطرات و دریافت حمایت از دیگران، می‌تواند احتمال بروز اختلال استرس پس از سانحه را کاهش دهد.